سنت‌شکنی‌ یک ساختمان در قم / منظر گلدسته‌های حرم را به مردم قم می‌دهند یا از آنان می‌گیرند؟+تصاویر

خبرنگار و عکاس : فاطمه سادات محمدی

آستان بهارستان ؛ نخستین سنت‌‌شکنی در اطراف حرم حضرت معصومه سلام الله علیها در قم توسط یک نهاد مذهبی درحال رقم خوردن است زیرا تاکنون نبش سه و چهارراه‌هایی که به حرم منتهی می‌شود تراکم بیش از دوطبقه یا سه طبقه کوتاه، وجود نداشته است. 

به گزارش خبرنگار آستان بهارستان ؛ حرم حضرت معصومه سلام الله علیها با معماری عظیم، کاشی کاری‌ها، آیینه کاری‌ها و سنگ کاری‌های کم‌نظیر و گاهی بی‌نظیر بازمانده از دوران صفویه ـ قاجاریه اما بی نصیب از ثبت جهانی شده است.

حریم و منظر آثار باستانی و تاریخی از اهمیت شایانی برخوردار است؛ به‌نحوی که می‌تواند یک اثر را از لیست یونسکو خارج یا در آن وارد کند و سالانه اعتبار کلانی را برای یک شهر به ارمغان بیاورد و باعث رونق معیشت و گردشگری شود.

اما در سال‌های متمادی به حریم و منظر حرم حضرت معصومه سلام الله علیها تعرض شده است.

خیابان ۱۹دی(یک) و خیابان امام خمینی(ره) از فروشگاه رفاه تا سه راه خورشید و بلوار بهار و بلوار زائر تا حدی منظر حرم را دارد اما خیابان انقلاب و صفائیه با وجود نزدیکی به حرم، منظر ندارد.

حرم امام رضا علیه السلام از هشت طرف منظر دارد اما مدرس امام خمینی(ره) به کارفرمایی آستان قدس رضوی در هزار متری به درب حرم حضرت معصومه سلام الله علیها و در چهارراه شهدا نبش خیابان شهید رضایی در پنج طبقه منفی و فعلا سه طبقه تراکم درحال ساخت است درحالیکه مقام معظم رهبری فرمودند اگر حوزه علمیه هم باشد جایی که نباید، تاسیس نشود.

بررسی وضعیت ساختمان‌های اطراف و منظر حرم

مسیرهای منتهی به حرم در قم :

منظر حرم از پل علیخانی تا حرم

منظر حرم از میدان مطهری

ساختمان‌های نبش چهارراه بازار در چهار طرف در یک و دو طبقه ساخته شده است.

دراین مسیر تا حرم فقط هتل قم در چهار طبقه ساخته شده و به غیر از موزه آستانه، مدرسه دارالشفاء و دو ساختمان دیگر در سه طبقه، بقیه ساختمان‌ها در دو طبقه هستند.

دو ساختمان نبش سه راه بازار در دو طبقه ساخته شده و از مسیر سه راه بازار تا حرم ۹ ساختمان سه طبقه وجود دارد.

مسیر پاساژ زمزم تا حرم که در بافت تاریخی قم قرار دارد سه ساختمان در چهار طبقه ساخته شده که امیدواریم که دراین مسیر دیگر اجازه بلندمرتبه سازی داده نشود.

سردرورودی بزرگ مانع دید گنبد حرم کریمه اهل بیت سلام الله علیها و سبب بدمنظری شده است.

ساختمان‌های نبش بلوار بهار  در دو طبقه هستند.

از مسیر پل حجتیه تا حرم(بلوار بهار) به غیر از هتل لاله در شش طبقه در خیابان منتظری که بیش از ۵۰ سال از تاسیس آن می گذرد و نزدیکی بیش از حد آن به حرم ممکن است از لحاظ امنیتی هم مشکلاتی را ایجاد کند، دو هتل چهار طبقه حدود سال ۶۴ ساخته شده‌اند و دو ساختمان سه طبقه وجود دارد.

مدرسه حجتیه به سمت چهارره شهدا

منظر حرم از پل حجتیه و در کنار پایه‌های مونوریل

از مسیر بلوار زائر(پل بازار) تا حرم به غیر از شورای عالی حوزه علمیه در سه طبقه و مدرسه دارالشفاء در چهار طبقه، بقیه ساختمان ها در دو طبقه هستند.

در مسیر بلوار زائر در روبروی حرم مطهر، پنج ساختمان در چهار طبقه وجود دارد و بقیه ساختمان‌ها تراکم کمتری دارند.

در مسیر چهارراه شهدا به سمت حرم، دو ساختمان پنج طبقه وجود دارد؛ کتابخانه جدید آیت الله مرعشی نجفی که ساخت آن سال ۷۶ به پایان رسید و هتل ارم که سال ۶۴ افتتاح شده؛ این هتل حدود ۵۰ متری به درب حرم دومین ساختمان بلندمرتبه پس از رستوران لاله می‌باشد که ممکن است امنیت حرم را به خطر بیاندازد(در ۴۰ سال اخیر در اطراف حرم با این تراکم ساخت وسازی انجام نشده است)

در این مسیر هفت ساختمان سه طبقه وجود دارد و بقیه ساختمان ها تراکم کمتری دارد.

حرم حضرت معصومه سلام الله علیها از خیابان آیت الله مرعشی نجفی

نبش چهارراه شهدا دو فروشگاه در یک طبقه ساخته شده است.

ساختمان سمت چپ تصویر هم که بلندتر از ساختمان‌های دیگر است کتابستان آستان قدس رضوی می‌باشد.

سمت حرم هم ساختمان دفتر تبلیغات اسلامی در دو طبقه و قسمتی عقب‌تر به صورت پلکانی ساخته شده است.

اما سمت دیگر قرار است مدرس امام خمینی رحمت الله علیه ساخته شود و تنها نبش سمت حرم است که ارتفاع بیش از دو طبقه دارد و می تواند منظر گلدسته حرم را به مردم قم بدهد یا از آنان بگیرد.

تراکم در این قسمت منظر نازیبایی را ایجاد و مسبب ترافیک بیشتری خواهد شد.

پیش از انقلاب اسلامی تاکنون نبش هیچ چهارراهی به سمت حرم کریمه اهل بیت سلام الله علیها در این ارتفاع ساخته نشده است.

۱۰ها بنای تاریخی منحصر به‌فرد در قم منهدم شد

برآن شدیم تا با سیامک سرلک ‌دارای دکترای باستان­‌شناسی که سابقه عضویت در شورای عالی کارشناسی اشیای تاریخی-فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، عضو شورای پژوهشی پژوهشکده باستان­‌شناسی(به مدت ۱۰سال)، مسئول سالن موزه ایران باستان و مسئول بخش پیش از تاریخ موزه ملی ایران، نماینده موزه ملی ایران در کارشناسی اشیای تاریخی فرهنگی و رئیس پژوهشکده باستان­‌شناسی تنها بخشی از رزومه وی است به گفت وگو بپردازیم.

وی مولف دو کتاب و دارای ۲۹ مقاله است و سابقه بیش از ۲۷ کار پژوهشی را در کارنامه خود دارد و دو سال رتبه پژوهشگر برتر پژوهشگاه میراث فرهنگی را کسب کرده و از سال ۹۰ تاکنون مدیر پایگاه میراث فرهنگی(محور تاریخی-فرهنگی) و عضو شورای ثبت حرائم اداره‌کل میراث فرهنگی استان قم است.

وی گفت: بعید می‌دانم با ساخت وسازهای غیراصولی و از بین رفتن حریم منظری حرم و فجایعی که از سوی برخی از مدیران در ارگان‌های ذیربط در شهر قم با از بین بردن حریم منظری حرم انجام شده، زمینه‌ای برای ثبت جهانی وجود داشته باشد.

این کارشناس باستان شناسی ایران اظهارداشت: حرم با حریم اطراف آن تعریف می شود اما در ۱۵ تا ۲۰ سال اخیر بافت تاریخی ارزشمند و ۱۰‌ها بنای تاریخی گاه منحصربفرد مانند منزل مادر یکی از شاهان قاجار در پیرامون حرم منهدم و تبدیل به پارکینگ شد.

وی افزود: ایجاد زیرگذر و پل روگذر، پارکینگ حرم، توسعه کاملا غیراصولی، نامتناسب و نامتجانس حرم با سازه‌های مدرن به سبک سعودی و سبک‌های ناهمگون، ایجاد پایه‌های مونوریل در نزدیکی حرم، بناهای پیرامون حرم با معماری کاملا نامتناسب و… از جمله این فجایع است.

حرم قم حریم ندارد

وی با بیان اینکه حرم حریم ندارد، افزود: با ساخت وسازهای وحشتناک اطراف حرم حریم منظری کمی مانده و در عرصه آن تعدی شده است.

سرلک عنوان کرد: ایران از لحاظ معماری دارای سبک معماری جهانی باستانی و تاریخی است اما تلفیقی از سبک‌های مدرن و سنتی و… نامتناسب غیرهمجنس وجود دارد و الگوبرداری‌هایی از کشور سعودی شده که آنان اصلا سبک معماری ندارند.

وی تصریح کرد: ثبت یونسکو ضوابط و اصول سختگیرانه‌ای دارد و ناظر یونسکو اگر حضور پیدا کند دستور می‌دهد تمام بناهایی که ساخته شده تخریب شود؛ آیا این کار را انجام می‌دهند؟ آیا امکان‌پذیر است؟ بناهای تاریخی منهدم شده برمی گردند؟

وی اظهارداشت: مونوریل در تمام دنیا منسوخ و جمع‌آوری شده و هم‌اکنون در کل کره زمین ۱۶۰ کیلومتر خط مونوریل وجود دارد اما نسخه بدون دوایی بود که برای قم پیچیدند.

مدیر پایگاه میراث فرهنگی قم با اشاره به سیل سال ۸۸ قم که چهار کشته برجای گذاشت، به ۵۰ خودرو آسیب وارد کرد،۱۸۰۰ دام تلف شد و آن زمان ۱۳۰ میلیارد تومان به قم خسارت وارد کرد، گفت: برخلاف تصور برخی که قم را شهری خشک و قمرود را رودخانه‌ای کوچک می دانند این رودخانه امکان طغیان دارد و اگر یک بار دیگر چنین سیلی بیاید گل ولای و سنگ با پایه‌های مونوریلی که وسط رودخانه به‌کار گذاشتند برخورد می کند و آب به سمت حرم و اطراف آن سرازیر می‌شود.

وی تاکید کرد: اگر کشور تخصصی اداره می‌شد، هرکس در جایگاه خودش بود و کسانی که دغدغه تاریخ و فرهنگ دارند سر‌کار می‌آمدند این قبیل اتفاق‌ها رخ نمی‌داد.

نیازمند افراد دلسوز و متخصص هستیم

وی عنوان کرد: ثبت یونسکوی حرم برای آیندگان، اصلاح وضعیت حرم و اطراف آن، دغدغه قوی و افراد متخصص دلسوز می خواهد.

سرلک گفت: گاهی با مرمت یا تخریب، کار اصلاح می شود اما در اطراف حرم قم تخریب زیاد بوده و حتی از فاصله کوتاهی مانند خیابان شهدا نمی توان حرم را مشاهده کرد.

وی درخصوص ساختمان درحال ساختی که در عرض کم خیابان سبب ترافیک بیشتر و بدمنظر شدن این قسمت شهر به سمت حرم می‌شود، گفت: ساخت چنین ساختمانی وضعیت را بدتر می کند و اقدام نادرستی است.

وی با بیان اینکه برخی در قم گوش به ضوابط میراث فرهنگی نمی‌دهند و ثبت جهانی را به آرزویی برای قم تبدیل کرده‌اند، گفت: قم دیگر بافت تاریخی ندارد و در حد چند لکه کوچک پراکنده باقی مانده که به همین بافت و چند بنایی که مانده هم رحم نمی‌شود.

عضو شورای ثبت حرائم اداره کل میراث فرهنگی استان قم درپاسخ به اینکه ثبت جهانی نشدن حرم حضرت معصومه سلام الله علیها چه حقی از مردم این شهر ضایع کرده است؟ گفت: هر اثری با ثبت جهانی متعلق به کل بشریت می شود و سالانه بودجه قابل توجهی از طرف یونسکو برای نگهداری و معرفی آن اختصاص داده می‌شود.

وی با بیان اینکه سال‌هاست که یکی از بزرگترین معضلات قم ناتوانی در جذب گردشگر است، گفت: با ثبت جهانی یک اثر نظر تمام مردم دنیا به آن جلب می‌شود زیرا آنقدر اهمیت داشته که به عنوان نمادی از تمدن بشریت ثبت شده لذا طرح‌های بزرگ جهانی انجام می‌شود که ساخت هتل‌های استاندارد، ساخت دانشگاه و مطالعات و پژوهش‌های سالانه ضابطه‌مند از جمله طرح‌ها است که گردشگران فراوانی را برای کشورها دارد.

سرلک بیان کرد: آمدن گردشگر برای همه مکان‌های گردشگری قم مفید بود و اقتصاد قم را متحول می کرد؛ کسانی که برای حرم، حریم و منظر نگذاشتند باید پاسخگو باشند.

وی گفت: در داخل حرم هم ساخت وسازهای غیرکارشناسی انجام می شود به عنوان مثال خیلی راحت کاشی‌های قدیمی را دور می‌ریزند؛ مگر نمی‌گویند کاشی‌ها برای دوره صفویه نبوده و برای ۵۰ سال پیش است؟ آن را هم نباید تخریب می‌کردند.

میراث فرهنگی مانع ارتفاع خارج از ضابطه مدرس امام خمینی در قم شد

معاون میراث فرهنگی قم هم در گفت وگو با ما با بیان اینکه با دخل وتصرفات درون و اطراف حرم شرایط ثبت یونسکو بعید به نظر می‌رسد، اظهارداشت: ساختمان ابتدای چهارراه شهدا طبق حریم حرم و طبق ضابطه حریم شهرسازی است نقشه‌های آن در شورای حریم‌ها بررسی و تصویب شد و پروانه ساخت دریافت کردند.

عمار کاووسی افزود: طرح آن در شورای حریم کشور در وزارتخانه مصوب شده و ممانعت از ساخت آن در تعدد طبقات از حیطه شهرداری و میراث فرهنگی قم خارج است، مگر اینکه رئیس جمهور دستور بدهد.

وی بیان کرد: متولیان این مدرسه تلاش زیادی داشتند که ارتفاع بیشتری را داشته باشند اما میراث فرهنگی اجازه نداد؛ گفتیم باید طبق ضابطه عمل کنید.

دلخوشی مردم قم به تماشای گنبد حرم کریمه اهل بیت(س) از دور است

از استاندارقم هم پیگیر شدیم؛ سید محمد آقامیری گفت: دلخوشی مردم قم به‌این است که گنبد حرم کریمه اهل بیت را از دور ببینند و احساس آرامش می‌کنند لذا ساختمان‌های حریم حضرت معصومه سلام الله علیها نباید مانع دید حرم شود.
وی تصریح کرد: درخصوص ساخت وسازهای غیرمجاز در استان قم به خصوص حرم و پیرامون آن تذکر دادم‌ و مخالف برج‌سازی درقم هستم.

توسعه پیرامون حرم حضرت معصومه، ثبت جهانی آن را دشوار کرده است

مدیرکل سابق ثبت آثار و حفظ و احیاء میراث معنوی و طبیعی کشور، عضو کمیته ملّی حافظ جهانی در سازمان کتابخانه و اسناد ملی وعضو کارگروه تخصصی معماری وشهرسازی در فرهنگستان هنر ایران هم پیش‌تر در گفت وگویی با خبرنگارما اظهارداشت: مجموعه آستانه حرم حضرت معصومه(س) از منظر ارزش‌هاى هنرى و تاریخى بسیار ارزشمند است، اما اتفاقاتى که تحت عنوان توسعه، پیرامون این مجموعه صورت گرفته و کماکان در جریان است، راه را براى ثبت جهانى دشوار کرده است.

فرهاد نظری افزود: ممکن است توسعه آستانه حضرت معصومه(س) امروزه یک ضرورت تلقى شود، اما باید بدانیم که نباید این توسعه به قیمت حذف یا کمرنگ شدن دیگر ارزش‌هاى تاریخى و فرهنگى تمام شود.

درهرصورت تنها ساختمانی که ارتفاع بیش از دو طبقه در نبش خیابانی منتهی به حرم دارد درحال ساخت است که می تواند منظر گلدسته حرم را به مردم قم بدهد یا از آنان بگیرد.

تصاویر آبان ۱۴۰۲ گرفته شده تا به عنوان سندی برای حرم حضرت معصومه سلام الله علیها بماند که چه کسانی اجازه بلندمرتبه سازی می‌دهند و حق مردم و شهر را پایمال می‌کنند.پایان پیام/۱۱۰