اخبار پوششی و تولیدی قماخبار قماخبار مهم
رئیس دانشگاه صدا و سیما در دانشگاه باقرالعلوم(ع): «دینداری در ایران پابرجاست / برخی نتایج پیمایش‌ها ناشی از خطای روش و فضای احساسی جامعه است»+ تصاویر
فاطمه سادات محمدی
آستان بهارستان؛ رئیس دانشگاه صدا و سیما گفت: «موضوع دینداری در جامعه ایران طی سال‌های اخیر به مسئله‌ای چالش‌برانگیز و چندوجهی تبدیل شده است، اما برخلاف تصور برخی از نخبگان، افول دینداری در کشور یک واقعیت قطعی نیست.»
به گزارش خبرنگار آستان بهارستان، دکتر شهاب اسفندیاری در نشست صمیمی با اساتید، طلاب و دانشجویان دانشگاه باقرالعلوم(ع)، ضمن قدردانی از برگزارکنندگان جلسه، اظهار داشت: «بحث دینداری و باور دینی در جامعه، از حدود یک دهه گذشته وارد مرحله تازه‌ای شده است. از اواخر دهه ۱۳۹۰ و اوایل دهه ۱۴۰۰، این موضوع به‌صورت جدی در فضای نخبگانی، دانشگاهی و رسانه‌ای مطرح شد و حتی در سطح سیاسی نیز بازتاب یافت. در آن زمان، بسیاری از تحلیلگران، کاهش دینداری را امری قطعی می‌دانستند لذا ما تصمیم گرفتیم این فرض را مورد بررسی قرار دهیم.»
وی افزود: «در مراحل اولیه پژوهش برای مستند، حتی برخی از پژوهشگران مذهبی که در مراکز رسمی مشغول فعالیت بودند، از شنیدن اینکه ما در صحت داده‌های مربوط به افول دینداری تردید داریم، متعجب می‌شدند. در حالی که اگر یقین داشتیم، نیازی به تحقیق نبود. همین روحیه پرسش‌گرانه باعث شد کار تحقیق و تولید مستند را با هدف بازنگری در این گزاره آغاز کنیم.»
دکتر اسفندیاری با اشاره به پیشینه کاری خود در حوزه مستندسازی گفت: «پیش از مسئولیت فعلی در دانشگاه صدا و سیما، تجربه تولید مستندهای فرهنگی و دینی را داشته‌ام. علاقه‌مندی به موضوعات اجتماعی و اعتقادی باعث شد که با وجود مشغله‌های فراوان، کار پژوهش و تولید این مستند را شخصاً پیگیری کنم.»
وی در توضیح نحوه تحقیق اظهار داشت: «یک گروه پژوهشی از پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی حوزه هنری، به مدت یک سال تمام پیمایش‌های موجود درباره وضعیت دینداری در کشور را بررسی کردند. نتیجه این پژوهش‌ها به‌صورت کتاب نیز منتشر خواهد شد. ما بر پایه همین پژوهش‌ها، فیلمنامه مستند را نوشتیم و طی سه سال تولید آن را به انجام رساندیم.»
رئیس دانشگاه صدا و سیما با اشاره به تأثیر حوادث اجتماعی بر نتایج پیمایش‌ها گفت: «وقایع سال ۱۴۰۱ به‌شدت بر پاسخ‌های مردم در نظرسنجی‌ها اثر گذاشت. بخشی از این پاسخ‌ها از روی خشم یا واکنش لحظه‌ای بود، نه از سر باور. اگر پاسخ‌های قبل و بعد از آن سال را مقایسه کنید، می‌بینید که تفاوت‌ها چشمگیر است. بنابراین نباید هر تغییر عددی را نشانه تغییر در ایمان یا اعتقاد مردم دانست.»
وی افزود: «متأسفانه در طراحی برخی از پیمایش‌ها نیز سوگیری وجود دارد. در بعضی موارد، حتی مراکزی که وابسته به نهادهای رسمی هستند، در طرح سؤال یا تعیین گزینه‌ها طوری عمل می‌کنند که نتیجه مطلوب خود را به‌دست آورند. این امر موجب می‌شود تفسیرهای نادرست درباره وضعیت فرهنگی جامعه شکل گیرد.»
وی با بیان اینکه «دینداری در جامعه امروز ایران پدیده‌ای پیچیده و چندلایه است» گفت: «نمی‌توان صرفاً بر اساس ظاهر افراد قضاوت کرد. ممکن است سبک زندگی یا پوشش تغییر کرده باشد، اما باور قلبی و اعتقادات هنوز در عمق جامعه وجود دارد. گاهی همین نسل جوانی که ظاهراً فاصله‌ای با مظاهر دینی دارد، در بزنگاه‌ها، وفاداری خود را به ارزش‌های دینی نشان می‌دهد.»
وی با اشاره به نقش مناسک دینی در پیوند اجتماعی جامعه اظهار داشت: «برخی جامعه‌شناسان، مناسک دینی را کم‌اهمیت جلوه می‌دهند و آن را نشانه سطحی‌نگری می‌دانند. در حالی‌که از نگاه جامعه‌شناسی، مناسک ستون فقرات پیوند اجتماعی است. حضور پرشور مردم در مراسم اربعین، هیئت‌ها و زیارتگاه‌ها نشان می‌دهد ایمان اجتماعی همچنان زنده است. حتی امیل دورکیم، جامعه‌شناس مشهور غربی، مناسک را عامل همبستگی جامعه می‌دانست.»
رئیس دانشگاه صدا و سیما خاطرنشان کرد: «در مستند تلاش کردیم دینداری را فقط در سطح ظواهر نسنجیم. دینداری در رفتار اجتماعی، در نوع مواجهه با مظلوم، در روحیه ایثار و استکبارستیزی هم معنا دارد. به باور من، اوج دینداری را می‌توان در مدافعان حرم دید که جان خود را در راه ارزش‌های الهی فدا کردند.»
وی در پاسخ به سؤالی درباره تعریف دینداری گفت: «تعریف دقیق دینداری را باید علمای دین ارائه دهند، اما از منظر اجتماعی می‌توان مراتب دینداری را بر اساس باور و عمل بررسی کرد. اگر معیار را ایمان و اعتقاد بدانیم، جامعه ایران همچنان جامعه‌ای دیندار است. شاخص‌های مرتبط با باور به خدا، امام حسین(ع) و معاد در پیمایش‌ها تغییر چندانی نکرده است.»
دکتر اسفندیاری در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به رفتار مبلغان دینی افزود: «رفتار مبلغان در جذب یا دفع مخاطب تأثیر زیادی دارد. دعوت دینی اگر با عقلانیت، استدلال و مهربانی همراه نباشد، نتیجه معکوس خواهد داشت. در مواجهه با جوانان، باید به گفت‌وگو و هم‌فکری پرداخت، نه صرفاً به برخورد و قهر.»
وی ادامه داد: «بزرگان پیش از انقلاب، مانند شهید مطهری، شهید بهشتی و دکتر شریعتی، با همین منطق گفت‌وگویی و تبیینی، توانستند نسلی از جوانان را شیفته دین کنند. امروز نیز باید با همان روش، زبان گفت‌وگو را بازسازی کنیم.»
حجاب در پی برخی رویدادها، به نماد سیاسی برخی افراد تبدیل شد
وی درباره مسئله حجاب نیز گفت: «در پی برخی رویدادها، حجاب در ذهن برخی افراد به نماد سیاسی تبدیل شد و این امر باعث شد حتی برخی از بانوان متدین، از روی اعتراض اجتماعی نوع پوشش خود را تغییر دهند. بی‌حجابی الزاماً به معنای بی‌دینی نیست، بلکه گاهی واکنشی به فضای احساسی جامعه است. باید با درک این وضعیت، سیاست‌های فرهنگی هوشمندانه‌تری طراحی کنیم.»
وی تأکید کرد: «در بررسی وضعیت دینداری نباید دچار افراط و تفریط شویم. نه همه‌چیز از دست رفته است و نه همه در اوج دینداری هستند. واقعیت میان این دو قرار دارد. برخی شاخص‌ها کاهش یافته، اما اعتقادات اصلی پابرجاست.»
رئیس دانشگاه صدا و سیما در پایان سخنان خود گفت: «مسئله دینداری امروز، یک موضوع صرفاً آماری نیست، بلکه یک مسئله فرهنگی و اجتماعی است. باید از سطح ظاهر به عمق معنا رفت و درک کرد که ایمان ایرانیان، هرچند در شکل‌های جدیدی بروز پیدا می‌کند، اما هنوز در لایه‌های عمیق جامعه زنده است.» پایان پیام/۱۱۰
