پیرغلامان اباعبدالله و ممنوعیت عزاداری در دوره پهلوی
آستان بهارستان ؛ اکرم صادقی فعال حوزه گردشگری و تاریخ پژوه قمی در مطلبی از تاریخچه برپایی هیئت امامزاده شاه حمزه قم نوشته و از بنیانگذاران این هیئت یادی کرده است.
به گزارش خبرنگار آستان بهارستان ؛ مقابل میدان کهنه قم(خیابان آذر) گنبد و بارگاهی مجلل است که مرقد سه امامزاده از نوادگان موسی بن جعفر(ع) واقع شده است. یکی از این امام‌زادگان شاه حمزه است.
در کنار این امامزاده حسینه‌ای بزرگ بنا شده است و عزادارن حسینی این روزها به ذکر مصیبت اباعبدالله الحسین (ع) در این مکان می‌پردازند. هیئتی که جزو قدیمی‌ترین و باسابقه‌ترین هیئت‌های این شهر مقدس است. بیش از ۱۵۰ سال است که این هیئت عزاداری برقرار است.
مردمان این منطقه خاطرات فراوانی از ذکر مصیبت سالار شهیدان و ائمه اطهار در دل خود جا داده است. از اهالی این محل در مورد هیئت شاه حمزه که بپرسید سخنان شنیدنی بسیاری را بیان می‌کنند. از زمان پهلوی و ممنوعیت‌های عزاداری سالار شهیدان و برقراری هیئت به صورت مخفیانه و دادن نذری در زمانی که تهیه مواد غذایی بسیار سخت بود توسط شیخ مهدی صورت می‌گرفته است.
از زمانی که فردی به نام شیخ مهدی شاه‌حمزه‌ایی پیراهن عزا بر تن کرده ذکر مصیبت می‌کرده است و همچنان خاطرش در یاد قدیمی‌ها مانده است. مراسمی که این فرد باب کرده بود اینکه در روز تولد امام حسین و حضرت ابالفضل تمام گنبد این شاهزاده را توسط زنده یاد حسین صادقی (متخلص به نوربخش) چراغانی می‌کرده است و نمای زیبایی به این مکان مقدس می‌داده است.
از مادحین و ذاکرین اهل بیت که هر کدام در محضر حاج شیخ مهدی شاهزاده حمزه‌ای (شیخ الذاکرین) پیر غلامی شده‌اند و سال‌هاست وجود خود را پای سالار شهیدان داده‌اند و به مرور دارفانی را وداع گفته‌اند: بزرگانی چون زنده‌یاد حاج حسین مولوی (استاد الشعرا و المادحین)، حاج حسین محلوجی (فخرالمادحین)، حاج اسدالله گچ‌کار، اخباری و حسین ایرانی و … در زیر این بیرق نوای حسینی سرداده‌اند و زندگی خود را وقف حسین کرده‌اند.
اگر از مردم شهر در مورد هیئت شاه‌حمزه سوال بکنید همه دسته عزای حسینی را می‌گویند که در روز هشتم محرم به سمت امامزاده شاهزاده علی حرکت می‌کند. و به‌حق بسیار زیبا و با عظمت است.
حاج شیخ مهدی شاهزاده حمزه‌ای ملقب به شیخ الذاکرین تولیت آستانه حضرت شاهزاده حمزه که پدر در پدر در این مزار کثیرالانوار خدمتگزار بوده‌اند از ذاکرین و شاعرین با اخلاص ائمه اطهار سلام الله علیهم اجمعین است که صیت شهرت از شهر خود فراتر رفته و به اقصی نقاط کشور هم رسیده است. نوحه سینه‌زنی و زنجیرزنی معروف او که رنگ جاودانی به خود گرفته و اکثر مداحان نامی ایران از حفظ دارند و در مراسم عزاداری همه ساله می‌خوانند.
“وداع حضرت زینب با سیدالشهدا”
برادر حسین جان فدای سر تو
بیا تا ببوسم حسین حنجر تو
و در پایان تمام اشعار خطاب به خود می‌خواهد که بیش از این با بیان مصیبت عاشورا دل پیامبر رو مکدر ننماید.
شاهزاده حمزه‌ای زین سخن بگذر
زین کلام آتش مزن قلب پیغمبر
چون شود روز وعید در صف محشر
دارد امید نجات از شه بی‌‌سر
ایشان هر ساله پس از اربعین حسینی کاروانی را از قم راهی مشهدالرضا می‌کردند. در آخرین سال پربار عمر خود در مشهد و همزمان با برپایی مراسم عزاداری در سالروز شهادت ولی نعمت ایرانیان علی بن موسی الرضا با اینکه پزشکان ایشان را از ذاکری و مداحی به دلیل شرایط نامناسب جسمی و بیماری ریوی منع کرده بودند، اما با برپایی مراسم و نوحه‌خوانی و ذکر مصیب این امام هُمام وخامت حال ایشان شدت گرفته و شبی در خواب جایگاه خود و مرگی را که به‌زودی برایشان اتفاق خواهد افتاد را می‌بینند و در خواب شعر حاشیه تصویر را سروده که بعدها زینت بخش تصویر ایشان در کنار تمثیل حرم علی ابن موسی الرضا می‌شود.
یکی از ویژگی‌های ایشان بداهه‌گویی و شاعری در حالت خواب بوده است و به گفته صبیه بزرگ ایشان همیشه موقع خواب کاغذ و قلم کنار خود گذاشته که اگر شعری در منقبت ائمه در خواب به ذهنشان خطور کرد در همان حالت بنویسند.
خوابی که در بالا به آن اشاره شد و ایشان متوسل به حضرت دوست می‌شوند تا فرصت داده خود را به همراه همسر به زادگاهشان رسانده چنین شعری را حاصل می‌شود:
شاه حمزائی ز بعد تو عکست به یادگار
یک مدت مدید بماند به روزگار
فخرت همین بس است که یک عمر بوده‌ایی
دائم به زیر پرچم پر نور هشت و چهار
قبر امام هشتم خود در بغل بگیر
زن بوسه و شفا بطلب ز آن بزرگوار
و پس از راهی شدن به قم سپردن کاروان به برادر همسر، در هشتم ربیع الاول سال ۱۳۹۰ ق به علت بیماری ریوی دارفانی را وداع گفته و در رواق حرم مطهر حضرت شاهزاده حمزه مدفون گردید.
شاگرد او مرحوم حاج حسین مولوی شعری برای سنگ مزار استاد خود سرود:
این مرد در امور الهی قیام کرد
در نوکری خویش بسی اهتمام کرد
در مجلس عزای شهنشاه تشنه لب
عمر عزیز خویش به خدمت تمام کرد
پس از حاج شیخ مهدی، فرزندش حاج عبدالحسین شاهزاده حمزه‌ای متولی شاهزاده حمزه و قبرستان نو بود، تا زمانی که این دو مکان توسط اوقاف گرفته شد.
از زمانی که فردی به نام شیخ مهدی شاه‌حمزه‌ایی پیراهن عزا بر تن کرده ذکر مصیبت می‌کرده و همچنان خاطرش در یاد قدیمی‌ها مانده است.
مراسماتی که این فرد باب کرده بود اینکه همزمان با ایام شهادت آخر ماه صفر کاروانی از محل شاهزاده حمزه با هفت دستگاه اتوبوس راهی مشهدالرضا می‌کرد و در مسافرخانه شاهچراغ اسکان می‌داد.
هیئت شاه حمزه در مدت اقامت در مشهد با برگزاری دسته‌جات عزاداری و مراسمات رنگ و بوی دیگری به شهر محبین سلطان طوس می‌داد.
شعری که شیخ مهدی در وصف ایام شهادت پایانی ماه صفر سروده بود و در هیئت خوانده می‌شد و هنوزم در صحن شاه حمزه در این ایام توسط پیرغلامان خوانده می‌شود با این دو بند آغاز می‌شد:
“شهزاده حمزه ریزد اشک خونین
بر مجتبی و بر رضا و جدش خاتم النبیین”
و در وصف حال مسموم امام حسن مجتبی(ع) چنین مدیحه سرایی می‌نمود:
بزن بر سر تو ای شهزاده حمزه
ز عاشورا نباشد کمتر امروز
حسن را زهر در میناست امروز
به جنت نوحه گر زهراست امروز
حسین شال عزا بر گردن آویخت
عزادار آدم و هواست امروز
به چرخ چهارمی عیسی بن مریم
عزادار آدم و هواست امروز
ایشان در آخرین سفر به مشهدالرضا در سال ۱۳۴۷ بیمار بودند و پس از بازگشت ضرب الاجل و خوابی که دیده بودند در هشتم ربیع الاول همان سال رحمت حق را لبیک گفتند.
پس از حاج شیخ مهدی فرزندش حاج عبدالحسین شاهزاده حمزه‌ای متولی شاهزاده حمزه و قبرستان نو و ادامه دهنده راه پدر و هیئات شب جمعه‌های حرم حضرت معصومه(س) بود و توسعه زیادی را برای برگزاری مراسم شب جمعه‌های حرم بانو در نظر گرفت؛ تهیه تجهیزات و لوازم برگزاری هیئت مانند پانزده تخته فرش و وسایل ناهار و آشپزخانه از هزینه‌های شخصی جهت بهتر برگزار شدن مراسم توسط حاج عبدالحسین شاهزاده حمزه‌ای بود تا زمانی که این دو مکان توسط اوقاف و مسئولیت هیئت را تولیت وقت پس از انقلاب از ایشان گرفت.
در نهایت مراسمات به حسینیه محل آبشار انتقال یافت و هیئت امنای وقت کارت سرپرست هیئت حضرت معصومه(س) را برای ایشان صادر کردند.
هیأت قمر بنی هاشم
در مسجد بالاسر حضرت معصومه(س) نیز هیأت قمر بنی هاشم حضرت ابوالفضل‌العباس(ع) عزاداری می‌کرده‌اند و از معدود دسته‌های زنجیرزن قم بوده‌اند و بحر طویل آن‌ها در مورد حضرت ابوالفضل(ع) معروف است.
مسجد بالا سر حضرت معصومه(س)
هیئت عزاداران حسینی قمربنی هاشم اولین هیئت محله دروازه ری با بنیانگذاری حاج شیخ مهدی شاهزاده حمزه‌ائی، ایستاده از سمت راست نفر دوم
