آستان بهارستان؛ انقلاب اسلامی ایران با تکیه بر ارزش‌هایی چون استقلال، آزادی، عدالت و هویت اسلامی–ایرانی به پیروزی رسید. با این حال، تحقق کامل این آرمان‌ها مستلزم حفظ و تقویت انسجام ملی است. انسجام ملی نه‌تنها مانع گسست درونی می‌شود، بلکه زمینه‌ساز پیشبرد اهداف بلندمدت نظام اسلامی است. این یادداشت به بررسی عوامل کلیدی ایجاد و تداوم انسجام ملی در ایران می‌پردازد.
۱. هویت مشترک دینی–ملی؛ پایه وحدت اجتماعی
هویت ترکیبی اسلامی–ایرانی یکی از مهم‌ترین عوامل انسجام‌بخش در جامعه ایران است. این هویت مشترک، اقوام و گروه‌های مختلف را حول ارزش‌های واحد گرد هم آورده است. امام خمینی(ره) با تأکید بر وحدت کلمه و انگیزه الهی، این هویت را به عاملی تعیین‌کننده در پیروزی و تداوم انقلاب تبدیل کردند. امروزه نیز تقویت این هویت، به‌ویژه در میان نسل جوان، ضرورتی انکارناپذیر است.
۲. توسعه همه‌جانبه؛ بستر انسجام پایدار
تحقیقات نشان می‌دهد که توسعه متوازن در ابعاد اقتصادی، فرهنگی، آموزشی و سیاسی تأثیر مستقیمی بر انسجام ملی دارد. مشارکت سیاسی، رضایت نخبگان و مشروعیت نظام، از جمله عواملی هستند که اعتماد عمومی را افزایش داده و یکپارچگی اجتماعی را تقویت می‌کنند. بدون توسعه عادلانه و همه‌جانبه، شکاف‌های اجتماعی عمیق‌تر شده و انسجام ملی تضعیف می‌شود.
۳. گفتمان انقلاب؛ عامل انسجام معنایی
انقلاب اسلامی با تکیه بر گفتمان اسلام سیاسی فقاهتی و رهبری امام خمینی(ره)، توانست یکپارچگی معنایی ایجاد کند. این گفتمان با غیریت‌سازی در برابر سکولاریسم و باستان‌گرایی افراطی، هویت متمایزی برای نظام جمهوری اسلامی تعریف کرد. امروزه، تبیین هوشمندانه این گفتمان و مقابله با تحریف‌های دشمنان، ضرورتی حیاتی برای حفظ انسجام ملی است.
۴. مدیریت هوشمند تنوع قومی و فرهنگی
ایران به‌عنوان کشوری چندقومیتی، نیازمند سیاست‌گذاری هوشمندانه برای حفظ انسجام در عین تنوع است. تجربه استان‌هایی مانند سیستان و بلوچستان نشان می‌دهد که عواملی چون اعتماد متقابل، ظرفیت‌سازی نخبگان محلی و توسعه منطقه‌ای می‌توانند به همگرایی بیشتر بین اقوام کمک کنند. به رسمیت شناختن حقوق فرهنگی اقوام در چارچوب هویت ملی، راهکاری کلیدی در این زمینه است.
۵. نقش رهبری و قانون‌مداری در تقویت همبستگی
رهبری امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری همواره بر وحدت ملی به‌عنوان رمز ماندگاری انقلاب تأکید داشته‌اند. ایشان با اشاره به تهدیدات خارجی، حفظ انسجام داخلی را شرط اساسی اقتدار نظام می‌دانند. از سوی دیگر، حاکمیت قانون و شفافیت در عملکرد مسئولان، اعتماد عمومی را افزایش داده و وفاق ملی را استحکام می‌بخشد.
جمع‌بندی و راهکارها
برای حفظ و تقویت انسجام ملی در راستای آرمان‌های انقلاب اسلامی، اقدامات زیر ضروری است:
– ترویج هویت اسلامی–ایرانی به‌ویژه در نسل جوان.
– شتاب‌بخشی به توسعه متوازن در تمامی ابعاد اقتصادی، فرهنگی و سیاسی.
– تبیین گفتمان انقلاب و مقابله با تحریف‌های دشمنان.
– مدیریت هوشمند تنوع قومی با تأکید بر عدالت فرهنگی و اقتصادی.
– تقویت اعتماد عمومی از طریق شفافیت، قانون‌مداری و پاسخگویی مسئولان.
انسجام ملی نه یک وضعیت ثابت، بلکه فرایندی پویا است که نیازمند تلاش مستمر تمامی آحاد ملت و مسئولان است. تنها در سایه این همبستگی می‌توان در برابر تهدیدات داخلی و خارجی ایستادگی کرد و آرمان‌های انقلاب اسلامی را محقق ساخت.
