رئیس دانشگاه صدا و سیما در گفت‌وگو با آستان بهارستان: دینداری به‌جای تقابل و قضاوت، تبادل اندیشه و فهم متقابل می‌خواهد
فاطمه سادات محمدی
آستان بهارستان؛ رئیس دانشگاه صدا و سیما گفت: «بررسی وضعیت دینداری در جامعه ایران پس از انقلاب اسلامی، موضوعی است که در فضای نخبگانی، فرهنگی و حتی حوزوی کشور محل بحث و گفت‌وگوست و مستند «دینداری» تلاشی است برای پرداختن علمی و منصفانه به این مسئله با هدف ترویج گفت‌وگو و پرهیز از قضاوت‌های شتاب‌زده.»
به گزارش خبرنگار آستان بهارستان، دکتر شهاب اسفندیاری، رئیس دانشگاه صدا و سیما، در گفت‌وگویی اختصاصی، با اشاره به روند شکل‌گیری مستند «دینداری در جامعه ایران» اظهار داشت: «این مستند در واقع یک تحقیق تصویری بود که به بررسی علمی و مستند وضعیت دینداری در جامعه پس از انقلاب اسلامی پرداخت. این موضوع در دهه‌های اخیر به یکی از محورهای اصلی گفت‌وگو میان نخبگان، دانشگاهیان، فعالان فرهنگی و حتی حوزه‌های علمیه تبدیل شده است.»
افول یا رشد دینداری نیازمند داوری علمی است
وی افزود: «در جامعه امروز، پرسش‌های فراوانی درباره دینداری وجود دارد؛ از جمله اینکه دینداری را باید با چه شاخص‌هایی سنجید؟ آیا سطح دینداری در حال افزایش است یا کاهش؟ چه معیارهایی نشان‌دهنده ایمان اجتماعی‌اند و کدام شاخص‌ها به دلایل فرهنگی یا اجتماعی دچار تغییر شده‌اند؟ ما سعی کردیم با نگاهی دقیق و مستند به این پرسش‌ها پاسخ دهیم.»
دکتر اسفندیاری با اشاره به مراحل تحقیق و تولید این اثر گفت: «برای انجام این کار، گروهی از محققان متخصص به مدت حدود یک سال تمام پژوهش‌های انجام‌شده در این حوزه را گردآوری و بررسی کردند. این پژوهش‌ها شامل مطالعات کمی، کیفی و پیمایش‌های ملی درباره شاخص‌های دینداری بود. پس از تحلیل داده‌ها، مرحله تصویربرداری و مصاحبه با استادان و جامعه‌شناسان آغاز شد.»
وی ادامه داد: «در این مستند علاوه بر گفت‌وگوهای تخصصی با جامعه‌شناسان و پژوهشگران، بخش میدانی نیز اهمیت ویژه‌ای داشت. ما در هیئت‌ها، مساجد، تکایا و امامزاده‌ها حضور یافتیم و با اقشار مختلف مردم درباره برداشتشان از دینداری، ایمان و مناسک دینی گفت‌وگو کردیم. هدف این بود که تصویر عینی‌تری از واقعیت دینی در جامعه به دست آوریم.»
رئیس دانشگاه صدا و سیما تأکید کرد: «جامعه امروز بیش از هر زمان دیگری به پژوهش‌های عمیق و علمی در زمینه مسائل فرهنگی نیاز دارد. متأسفانه گاهی قضاوت‌های شتاب‌زده و مبتنی بر پیش‌فرض‌های غلط جای پژوهش‌های علمی را گرفته است. ما احساس کردیم جای چنین کارهایی در فضای فرهنگی کشور خالی است؛ کارهایی که بر مبنای داده، گفت‌وگو و تحقیق شکل بگیرد، نه بر اساس برداشت‌های سیاسی یا رسانه‌ای.»
وی افزود: «هدف ما از ساخت این مستند، صدور حکم نهایی درباره وضعیت دینداری نبود. ما نمی‌خواستیم بگوییم دینداری رشد کرده یا کاهش یافته است، بلکه قصد داشتیم موضوع را به گفت‌وگو بگذاریم تا اصحاب علم و نظر، پژوهشگران و جوانان بتوانند در فضایی منطقی و تحلیلی درباره آن سخن بگویند. ما معتقدیم بدون گفت‌وگو، هیچ سیاست‌گذاری فرهنگی مؤثری شکل نخواهد گرفت.»
وی تصریح کرد: «یکی از آسیب‌های فرهنگی کشور، تحلیل‌های کلی و غیرمستند درباره جامعه است. گاهی بر پایه چند مشاهده محدود یا برداشت شخصی، نتیجه‌گیری‌های کلان صورت می‌گیرد و همین قضاوت‌های نادرست می‌تواند در سیاست‌گذاری‌ها اثر منفی بگذارد. اگر قرار است درباره دین و ایمان جامعه سخن بگوییم، باید از مسیر تحقیق و گفت‌وگو عبور کنیم، نه از مسیر شعار یا پیش‌فرض.»
رئیس دانشگاه صدا و سیما با اشاره به ویژگی‌های روش‌شناختی کار گفت: «این مستند تلاشی بود برای ترکیب دو شیوه تحقیق: از یک سو، بهره‌گیری از داده‌های پژوهشی موجود و از سوی دیگر، مشاهده و گفت‌وگو با مردم در محیط واقعی. ما می‌خواستیم نسبت میان یافته‌های آماری و تجربه زیسته جامعه را بررسی کنیم.»
وی در بخش دیگری از سخنان خود با بیان اینکه «در سال‌های اخیر گفتمان افول دینداری در میان برخی نخبگان به‌عنوان یک باور قطعی مطرح شده است»، افزود: «یکی از انگیزه‌های ما همین بود که ببینیم این باور تا چه اندازه مبتنی بر داده‌های واقعی است. آیا واقعاً شاهد کاهش ایمان دینی در جامعه هستیم یا صرفاً با تغییر در شیوه‌های ابراز دینداری مواجهیم؟ بسیاری از شواهد نشان می‌دهد که دینداری در لایه‌های درونی جامعه زنده است، هرچند ممکن است شکل بروز آن متفاوت شده باشد.»
وی ادامه داد: «یکی از مشکلات موجود در تحلیل‌ها این است که برخی، کاهش ظواهر دینی را مساوی با بی‌دینی می‌دانند، در حالی‌که دینداری پدیده‌ای چندبعدی است. ممکن است در برخی شاخص‌ها مانند حضور در مساجد یا مشارکت در برخی مناسک، کاهش مشاهده شود، اما در باورهای بنیادین همچنان پایداری و عمق وجود دارد.»
دکتر اسفندیاری خاطرنشان کرد: «در این مستند، سعی کردیم نشان دهیم که درک درست از دینداری تنها با ترکیب دانش جامعه‌شناسی، تجربه اجتماعی و نگاه ایمانی ممکن است. جامعه ما همچنان جامعه‌ای متدین است، اما شکل بروز دینداری با تغییرات فرهنگی و نسلی دگرگون شده است.»
باید به‌جای تقابل و قضاوت، به تبادل اندیشه و فهم متقابل برسیم
وی با اشاره به مأموریت فرهنگی رسانه‌ها گفت: «رسانه ملی و نهادهای فرهنگی باید نقش تسهیل‌گر در گفت‌وگوهای دینی ایفا کنند. ما باید به‌جای تقابل و قضاوت، به تبادل اندیشه و فهم متقابل برسیم. مستند اخیر نیز با همین نگاه تولید شد تا زمینه‌ای برای تعامل بیشتر میان نخبگان، حوزویان، دانشگاهیان و نسل جوان فراهم شود.»
رئیس دانشگاه صدا و سیما تأکید کرد: «اگر تحلیل‌های ما بر پایه پژوهش و واقع‌بینی باشد، سیاست‌گذاری‌های فرهنگی نیز دقیق‌تر خواهد بود. امیدوارم این اثر، آغازی باشد برای بازاندیشی در شیوه تحلیل دینداری و گامی برای گفت‌وگویی سازنده میان اصحاب فرهنگ و ایمان.»پایان پیام/۱۱۰
