ارزیابی مرکز پژوهش‌های مجلس از طرح‌های توسعه پایدار منظومه‌های روستایی
آستان بهارستان؛ دفتر مطالعات زیربنایی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، در گزارشی با عنوان « تحلیل و ارزیابی طرح‌های توسعه پایدار منظومه‌های روستایی » بیان کرده است که در چند دهه اخیر، چالشهایی مانند مدیریت و خدمات‌رسانی نقطه‌ای، تمرکزگرایی در نظام تصمیم‌گیری، تمرکز بر عوامل برون‌زا و عدم توجه کافی به ظرفیت‌ها و مزیت‌های محلی، ضعف چارچوب قانونی برای مشارکت فعال مردمی در تصمیمگیریهای محلی، ضعف سازوکارهای مدیریت تعامل بین بخش‌های عمومی، خصوصی و مردمی، عدم یکپارچگی مناسب برنامه‌های توسعه و نگاه بخشی به توسعه، ضرورت داشتن برنامه یکپارچه برای توسعه روستاهای کشور را نمایان کرده است.
بنابراین گزارش، در سال ۱۳۷۸، شورای عالی شهرسازی و معماری ایران «الگوی سطح‌بندی مناطق و مراکز روستایی» و «استانداردها و ضوابط ارائه خدمات روستایی کشور» را به تصویب رساند تا حدودی این مشکل برطرف شود. در سال ۱۳۷۹ «چارچوب ضوابط تهیه طرح‌های ساماندهی فضا و سکونتگاه‌های روستایی» در این راستا تصویب شد تا با مشارکت وزارت جهاد کشاورزی و بنیاد مسکن طرح‌های ساماندهی فضا و سکونتگاه‌های روستایی تهیه شود، ولی از سال ۱۳۹۴ و با تخلف از مصوبات مذکور، بنیاد مسکن بدون نقشآفرینی وزارت جهاد کشاورزی رأساً به تهیه طرح‌هایی با عنوان «طرح‌های توسعه پایدار منظومه‌های روستایی» اقدام و اعتباراتی نیز برای تهیه طرح‌های مذکور دریافت کرده است.
این طرح‌ها با گذشت بیش از هشت سال در ۱۲ پایلوت در حال انجام است و طبق شواهد، در مسیر توسعه روستایی کشور اثرگذاری فراگیری نداشته و تاکنون گزارش جامع و مستقلی در این خصوص منتشر نشده است. بر این اساس، هدف از تهیه گزارش حاضر، ارزیابی کارآمدی طرح‌های توسعه پایدار منظومه‌های روستایی در آستانه برنامه هفتم توسعه است.
در این گزارش نقدهای افراد صاحب‌‌نظر (اعم از برخی اعضای هیأت علمی دانشگاهها، کارشناسان دستگاههای اجرایی و کارشناسان متولی و مرتبط تهیه و اجرای طرح‌های منظومه‌های روستایی) درباره طرح‌های یاد شده در چهار دسته تقسیم‌بندی شده است: دسته اول شامل نقدهایی است که به اصول و مبانی این طرح‌ها وارد است و غالباً به این موضوع اشاره می‌کند که برنامه‌ریزی فضایی به‌عنوان رویکرد حاکم و پایه نظری طرح‌های منظومه‌های روستایی، در شرایط فعلی نمی‌تواند به تنهایی رویکرد کاملی برای یک طرح جامع و همه‌جانبه لحاظ شود.
دسته دوم نقدها به فرآیند تدوین طرح‌های مربوط است؛ اینکه در تهیه طرح منظومه‌ها اصول تخصص‌گرایی، همه‌جانبه و یکپارچه بودن، کمتر رعایت شده و تدوین طرح‌ها برعهده شرکت‌های مشاوره‌ای دارای رسته‌های عموماً غیرمرتبط مانند شهرسازی و برنامه‌ریزی فضایی بوده است. همچنین پیشران‌ها و پروژه‌های تعریف‌شده، همخوانی کافی با اولویت‌ها، قابلیت‌ها و مزیت‌های نسبی و ویژه منظومه‌ها ندارند.
دسته سوم نقدها به فاز اجرا و پیاده‌سازی طرح‌های منظومه برمی‌گردد که انعطافپذیری پایین برخی طرح‌ها با تغییر و تحولات محیطی در طول زمان به دلیل عدم تعبیه سازوکار اجرایی مشخص و نبود سازوکاری برای مشارکت و سرمایه‌گذاری مناسب بخش خصوصی و تعاونی‌ها در قالب برنامه‌ها و پروژه‌های تعریف شده، از مهم‌ترین نقدهای این بخش است. دسته چهارم، مربوط به نقدهایی است که به جایگاه بنیاد مسکن در تهیه و اجرای این طرح‌ها وارد است.
در این راستا اغلب صاحب‌نظران معتقدند، بنیاد مسکن ظرفیت فنی-تخصصی کافی برای تدوین و مدیریت طرح منظومه‌ها را ندارد. در واقع، مأموریت اساسی این نهاد، ساخت مسکن برای محرومان است و اساساً یکی از چالشهای توسعه روستایی کشور، موازیکاری و ورود دستگاههای اجرایی به حوزههای خارج از قلمرو مأموریت خود است. این موضوع مغایر با بندهای «۱۲»، «۱۶» و «۲۵» سیاستهای کلی نظام اداری ابلاغی ۱۳۸۹/۰۱/۳۱ و بند «۱۰» اصل سوم قانون اساسی مبنی بر ایجاد نظام اداری صحیح است.
در گزارش مرکز پژوهش‌ها تصریح شده است که با توجه به سرعت تحولات در نوآوری و فناوری و زمان‌بر بودن تدوین طرح توسعه پایدار منظومه‌های روستایی، طرح‌های مذکور باید به تعیین جهت‌گیری‌های کلی توسعه روستایی در سطح شهرستان‌ها بپردازند. در این راستا باید نحوه ارتباط مراکز سکونتگاهی و سلسله‌مراتب و روابط شبکهای آن‌ها، مزیت‌های اقتصادی و راهبردهای تحقق آن‌ها و نحوه بهره بردن از سرمایه‌های انسانی، طبیعی و فرهنگی برای تحقق چشم‌انداز توسعه منطقه مشخص شود.
براساس این گزارش، در جهت اجرایی‌شدن راهبردهای ارائه شده در طرح منظومه‌ها نیز ایجاد یک بازوی غیردولتی و غیرانتفاعی پیشنهاد می‌شود که با رویکرد مشارکتی و اجتماع محور بتواند به اشاعه نوآوری و فناوری در کسب‌وکارها و محصولات روستایی بپردازد. این مراکز تلفیقی از مراکز رشد و شتاب‌دهنده‌های خصوصی خواهند بود که مبتنی‌بر شراکت عمومی-خصوصی-مردمی، با روحیه جهادی در زمینه توسعه کسب‌وکارهای نوپا و نوآورانه فعالیت می‌کنند. البته در پیشنهاد مذکور باید ارزش‌ها، اصول و ساختار حکمرانی کشور در طراحی ساختار، اهداف و چگونگی فعالیت این مراکز مدنظر قرار گیرد.
در این گزارش سه تغییر اساسی برای ادامه حیات طرح توسعه پایدار منظومه‌های روستایی مطرح شده است: نخست، بازگشت به ماهیت اولیه و تبدیل شدن به یک طرح یکپارچه توسعه روستایی که با شرح خدماتی چابک و به‌عنوان یک طرح راهبردی، چشم‌انداز توسعه روستایی را ترجیحاً در یک شهرستان مشخص می‌کند. دوم، واگذاری تهیه و اجرای این طرح به متولی قانونی توسعه روستایی در کشور با همکاری سایر نهادهای مربوطه و سوم تعریف بازویی نوآور و منعطف، پویا و یادگیرنده برای اجرایی شدن راهبردهای توسعه‌ای این طرح است که البته باید به‌صورت داوطلبانه و روحیه جهادی به انجام برسد.
متن کامل این گزارش را اینجا 
بخوانید.
