آستان بهارستان؛ علی لاریجانی ۱۴۰۴ با لاریجانی ۸۴ کاملا متفاوت است و این بار در عصرِ وفاق با دست پُر به شعام بازگشت تا یاری رسان رئیس‌جمهور و اعضای این نهاد بالادستی نظام جمهوری اسلامی در یکی از مهمترین و حساس ترین مقاطع کشور باشد.
علی اردشیر لاریجانی ۱۴ مردادماه با حکم رئیس‌دولت چهاردهم به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی منصوب شد؛ مسعود پزشکیان در حکمش از او خواست براساس رصد و اولویت‌بندی مسائل و مخاطرات امنیت ملی، به ویژه تهدیدات نوظهور و فناورانه، بازتعریف مفاهیم راهبردی و اتخاذ رویکرد هوشمندانه و مردم‌پایه متناسب با نظام مسائل امنیت ملی در راستای تحقق سیاست‌های کلی و منویات مقام معظم رهبری حرکت کند.
لاریجانی آمد و علی اکبر احمدیان رفت، البته دبیر پیشین روز چهارشنبه حکم جدیدی از رئیس قوه مجریه دریافت کرد و نماینده ویژه رئیس‌جمهور و رئیس قرارگاه پیشرفت طرح‌های ملی و راهبردی کشور شد، اما در این بین واکنش‌ها از سوی کارگزاران نظام و سیاسیون به بازگشت لاریجانی به دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی جالب توجه بود.
امیر عزیز نصیرزاده وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و سید عباس عراقچی به عنوان دو عضو «شعام» ضمن استقبال از انتصاب لاریجانی به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی، او را از استوانه‌های سیاسی ایران می‌دانند و براین باور هستند که حضور وی در این جایگاه راهگشا خواهد بود.
اسکندر مومنی وزیر کشور و رئیس شورای امنیت کشور نیز از آمادگی «شاک» (شورای امنیت کشور) برای تعامل نزدیک با دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی خبر داد.
علی اکبر ولایتی مشاور بین الملل مقام معظم رهبری که دیرپاترین وزیر امورخارجه جمهوری اسلامی محسوب می‌شود در پیام خود به مناسبت این انتصاب و با استقبال ازنقش آفرینی مجدد علی لاریجانی در عرصه سیاسی و امنیتی کشور، آورد: بهره گیری از افراد مجرب و پرورش یافته در نظام جمهوری اسلامی ایران در این برهه پرتنش منطقه‌ای و بین المللی، نشان از دوراندیشی نظام است.
سال ۸۴؛ از رقابت با احمدی نژاد تا مسئولیت هدایت پرونده هسته‌ای
فرزند میرزا هاشم اردشیرلاریجانی درحالی دوباره به دبیرخانه «شعام» برگشت که در سال ۱۳۸۴ و پس از رقابت با محمود احمدی نژاد، از سوی رئیس دولت نهم ردای دبیری شورای عالی امنیت ملی را بر تن کرده بود تا مسئولیت هدایت پرونده هسته‌ای کشور در مذاکره با کشورهای غربی را برعهده بگیرد. حاصل رویکرد دولت جدید، ارجاع پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل بود.
او هرچند در دو مرحله نتوانست نامزد انتخابات ریاست جمهوری شود اما هیچگاه از ساختار سیاسی ایران فاصله نگرفت، منحرف نشد و به عنوان یک سرباز نظام و رهبری انجام وظیفه کرد؛ مهمترین نقش لاریجانی به قبل، حین و بعد از جنگ ۱۲ روزه تحمیلی برمی‌گردد.
در این شرایط، لاریجانی تلاش کرد با ایجاد پل ارتباطی میان بخش‌های مختلف، سیاست‌های یکپارچه و مؤثری را پیش ببرد که منافع کلان کشور را تأمین کند. او در جلسه‌های علنی و مصاحبه‌هایش، بر ضرورت اجتناب از تنش‌های بی‌مورد و استفاده از منطق و گفت‌وگو در حل مسائل امنیتی تأکید می‌کرد.
وی در نهایت در مذاکره با اروپا و به ویژه «خاویر سولانا» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در آن دوره، به آستانه توافق ۱۱ بندی رسید؛ توافقی که احمدی‌نژاد پشت بلندگو با آن مخالفت کرد و در نتیجه لاریجانی از سمت خود کناره گرفت و در ادامه، فشارها و تحریم‌ها علیه ایران تا پایان دولت احمدی‌نژاد افزایش یافت.
سال ۸۶ و بعد از خروج از شورای عالی امنیت ملی وارد کارزار انتخابات مجلس هشتم شد و سه دوره به عنوان رئیس قوه مقننه بر کرسی ریاست مجلس شورای اسلامی تکیه زد. در دو انتخابات ۱۴۰۰ و ۱۴۰۳ با احساس تکلیف برای آینده کشور تمایلش را برای حضور در صحنه انتخابات ریاست جمهوری و بدست گرفتن سکان اجرایی کشور اعلام کرد، اما نتوانست از فیلتر شورای نگهبان عبور کند. او هرچند در دو مرحله بنا به دلایلی نتوانست نامزد انتخابات ریاست جمهوری شود اما هیچگاه از ساختار سیاسی ایران فاصله نگرفت، منحرف نشد و به عنوان یک سرباز نظام و رهبری انجام وظیفه کرد؛ مهمترین نقش لاریجانی به قبل، حین و بعد از جنگ ۱۲ روزه تحمیلی رژیم صهیونیستی و آمریکا علیه کشورمان برمی‌گردد. وی مدتی پیش از حمله اسرائیل و در مقطع مذاکره غیرمستقیم ایران و آمریکا در واکنش به تهدیدهای ترامپ گفته بود: اگر آمریکا یا اسرائیل در مساله هسته‌ای به سمت بمباران ایران بروند، ایران مجبور خواهد شد به سمت تولید بمب اتم برود.
جنگ ۱۲ روزه و حضور پرنگ لاریجانی در عرصه سیاست
این فیلسوف سیاستمدار بعد از دفاع مقدس اخیر، حضوری پررنگ در عرصه داشت؛ در مراسم فرماندهان شهید حضور یافت، به عنوان نماینده ویژه رئیس جمهور عازم روسیه شد و با ولادیمیر پوتین در کاخ کرملین دیدار و گفت‌وگو کرد. دیداری که بازتاب بسیار گسترده‌ای در رسانه‌های بین الملل پید کرد و نشان داد او همچنان یک نیروی قابل اعتماد برای نظام اسلامی است.
لاریجانی همچنین در گفت‌وگویی هوشمندانه و دقیق با رسانه‌ها، جنگ ۱۲ روزه را رویارویی همه‌جانبه برای فروپاشی نظام ایران توصیف کرد که با سه عامل کلیدی هدایت رهبری، انسجام ملی و ضعف تدریجی جبهه دشمن شکست خورد.
دبیرجدید شورای عالی امنیت ملی، ۲۶ تیرماه با حضور در جمع عزاداران حسینی و در پاسخ به این پرسش که «گروه دیپلماسی ایران بر سر چه چیزی می‌خواهد با آمریکا مذاکره کند؟» تصریح کرد: «این یک تاکتیک است. باید اجازه دهیم رهبری آنجا که لازم می‌دانند استفاده کنند و آنجا که لازم نمی‌دانند، استفاده نکنند.»
حال فعالان و کارشناسان سیاسی هریک از منظر و تحلیل خود به مأموریت ویژه اردشیر لاریجانی در شورای عالی امنیت ملی می‌نگرند. به راستی او چه مأموریتی را در دوره جدید عهده دار شده است؟
محمود واعظی عضو کابینه یازدهم و دوازدهم و قائم مقام دبیرکل حزب اعتدال و توسعه که خود او سابقه فعالیت در دستگاه دیپلماسی را دارد در صفحه شخصی‌اش آورده است: روحیه فراجناحی، مدیریت توسعه گرایانه و رویکرد اعتدالی دکتر علی لاریجانی منشأ تحولی مثبت در تصمیم‌سازی‌های آینده دبیرخانه شعام خواهد بود. این تغییر نشانه‌ای از تقویت تفکر اعتدال و عقلانیت است. اگر این اقدام در راستای تغییر رویکرد و ارسال پیام به مردم باشد، آن را سازنده می‌دانم.
یک فعال سیاسی اصلاح‌طلب که ارتباط نزدیکی با رئیس دولت اصلاحات دارد، از منظر دیگر به این موضوع نگاه می‌کند. سید محمد علی ابطحی عضو شورای مرکزی مجمع روحانیون مبارز گفت: انتصاب علی لاریجانی بیشتر از دبیر شورای عالی امنیت ملی است. او بازوی کمکی بزرگی برای مدیریت کشور است که توقع می‌رود در سیاست خارجی بتواند وزارت خارجه را در حرکت سمت اعتدال و واقع‌بینی کمک کند و در سیاست داخلی نیز تندروهای ایران سوز را مهار کند.
ماموریت لاریجانی در «شعام»
بعد از آنکه لاریجانی به صورت رسمی در قامت دبیر شورای عالی امنیت ملی ظاهر شد، برخی از کنشگران سیاسی پیش بینی کردند او تغییر و تحولاتی را در دبیرخانه ایجاد خواهد کرد.
محمد هاشمی رفسنجانی در این باره گفت: «تغییراتی هست، اما نه به آن اندازه. همه این مسائل در یک روند سیاستی بوده و هست و افراد تغییر می‌کنند؛ به‌عنوان مثال اگر دو نفر در دبیرخانه عوض شوند، تأثیر زیادی روی سیاست‌های کلی نظام ندارد. بیشتر به نظر می‌رسد این انتصاب می‌تواند یک مسئله جبرانی بعد از رد صلاحیت او در انتخابات باشد، زیرا ایشان از نیروهایی است که ارتباط طولانی و نزدیکی با رهبری دارد. من از آنچه که خودم در ذهن دارم، این را می‌دانم که این موضوع می‌تواند همان مسئله جبرانی باشد؛ وقتی رهبری تصمیمی می‌گیرند، قطعاً با دقت و در نظر گرفتن شرایط است. »
اما حسین کنعانی مقدم فعال حزبی که به عنوان کارشناس مسائل منطقه نیز شناخته می‌شود در گفت‌وگویی صریح‌تر درباره بازگشت لاریجانی به قدرت، موضع گیری کرد و گفت: به نظر می‌رسد ساختارهای شورای امنیت ملی، امنیتی و اطلاعاتی کشور دچار تغییرات جدی خواهد شد تا بتوانیم با آمادگی بیشتری در برابر تهدیدات مقابله کنیم و این ساختار شکل بگیرد.
وی افزود: پیام این انتصاب این است که ما در حوزه امنیتی و در آسیب‌شناسی‌هایی که در این زمینه داریم، باید به سمت رفع موانع و تقویت ساختارها برویم تا بتوانیم با دستی پرتر در آینده عمل کنیم. اگرچه ممکن است فرماندهان ما به شهادت برسند، اما ذخایر انقلاب آن‌قدر زیاد است که سریعاً خلاء هایی که ایجاد می‌شود، پر خواهد شد.
کارشناس مسائل منطقه با بیان اینکه از جمله اقداماتی که لازم است انجام شود شامل بازنگری در ساختار خود دبیرخانه است، می‌گوید: این بازنگری باید با نیروهای جدیدتر و افکار تازه به‌ویژه در حوزه سیاست خارجی انجام گیرد. کسانی که در سال‌های گذشته در این عرصه استخوان خرد کرده‌اند و تجربیات بسیار ارزشمندی دارند باید به کار گرفته شوند.
واکاوی رسانه‌های آمریکایی پیرامون این انتصاب هم قابل تامل بود. خبرگزاری آمریکایی بلومبرگ در مطلبی آورد: حضور لاریجانی در نهاد شورای عالی امنیت ملی ممکن است نشان‌دهنده تلاش گسترده‌تر از سوی مسعود پزشکیان و نخبگان سیاسی و نظامی جمهوری اسلامی برای بازنگری در سازوکارهای فرماندهی و کنترل، در پی حملات هوایی اسرائیل و ایالات متحده به ایران در ماه ژوئن باشد.
آسوشیدترپرس دومین رسانه‌ای آمریکایی بود که به انتصاب لاریجانی به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی پرداخت و با اشاره به پیشینه لاریجانی نوشت: «او ۶۷ ساله و یک محافظه‌کار میانه‌رو است که در سال‌های اخیر به در سمت مشاور آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب، بود. وی از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۲۰ رئیس مجلس شورای اسلامی ایران بود، زمانی که پزشکیان به عنوان نایب رئیس مجلس بود. این انتصاب به عنوان نشانه‌ای تلقی می‌شود که جمهوری اسلامی ایران به دنبال تغییر از مسیر تندروی به سمت یک مسیر میانه‌روتر است.»
نتیجه گیری…
حالا با وجود آنکه در اوایل روی کار آمدن دولتِ پزشکیان، زمزمه‌های حضور لاریجانی به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی و حتی مسئولیت های مهم دیگر در دولت مطرح می‌شد، اکنون او این سِمت را باردیگر عهده دار شده است و باید منتظر ماند و دید چهره کهنه کار سیاست چه مشقی را برای نهاد مهم و حساسی به نام شعام می‌نویسد. آنچه مشخص است لاریجانی ۱۴۰۴ با لاریجانی ۸۴ کاملا متفاوت است و این بار در عصرِ وفاق با دست پُر به شعام بازگشت تا یاری رسان رئیس‌دولت وفاق و اعضای این نهاد بالادستی نظام جمهوری اسلامی برای مقطع حساس و مهم کشور باشد.
