تاکید حجت الاسلام والمسلمین مرتضی جوادی آملی بر پژوهشهای بنیادین و کاربردی
فاطمه سادات محمدی
آستان بهارستان؛ حجتالاسلام والمسلمین مرتضی جوادی آملی، رئیس این بنیاد، در گردهمایی علمی پژوهشگران حوزههای علمیه که به مناسبت هفته پژوهش برگزار شد، با حضور مراجع عظام تقلید و مدیران ارشد حوزههای علمیه، به بیان تفصیلی جایگاه، اهمیت و رسالت پژوهشهای بنیادین در نظام اسلامی پرداخت.
وی در این نشست که با استقبال گسترده پژوهشگران و طلاب سطح عالی همراه بود، بر نقش زیربنایی متون وحیانی و میراث علمی اسلامی در حل مسائل امروز جامعه تأکید کرد.
سلام و دعای حضرت آیتالله جوادی آملی به پژوهشگران
جوادی آملی در ابتدای سخنان خود با اشاره به ارتباط مستمر با مرجع عالیقدر، حضرت آیتالله جوادی آملی، از انتقال پیام معنوی ایشان به جامعه پژوهشگری خبر داد:
«دیشب توفیق زیارت حضرت استاد را داشتم. ایشان با لطف ویژهای، سلام و دعای خیر خود را خطاب به همه شما عالمان، پژوهشگران و مجاهدان عرصه علم و تحقیق بیان کردند. این سلام و دعا، نه تنها یک پیام محبتآمیز، بلکه نشاندهنده عمق توجه مراجع عظام به مقوله پژوهش اصیل دینی و تأثیر آن در سرنوشت جامعه اسلامی است.»
حضور پربرکت مدیریت حوزههای علمیه: تأیید مسیر و تشویق حرکت
وی سپس با تقدیر از حضور سریع و همراهی ارزشمند حضرت آیتالله اعرافی (مدیر حوزههای علمیه کشور) در این محفل علمی گفت: «حضور بیدرنگ و مشتاقانه حضرت آیتالله اعرافی با آن همه مسئولیت سنگین و مشغلههای مدیریتی، پیامی بزرگ برای همه ماست. این حضور، تنها یک تشریففرمایی ساده نیست؛ بلکه تأیید مسیر، تشویق حرکت و دلگرمی بخشیدن به تمام کسانی است که در خط مقدم تولید علم برآمده از معارف ناب اسلامی تلاش میکنند. ایشان با حضور خود، عظمت و ضرورت پژوهش حوزوی را به همگان یادآوری کردند.»
پژوهش بنیادین در برابر پژوهش کاربردی
رئیس بنیاد بینالمللی اسراء در بخش اصلی سخنرانی خود، با تفکیک ساختاری دو گونه پژوهش، به تبیین عمیقتر ماهیت پژوهش بنیادین پرداخت: «به صورت کلی و پذیرفته شده، پژوهشها را میتوان به دو دسته کلان تقسیم کرد: پژوهشهای بنیادین (Basic Research) و پژوهشهای کاربردی (Applied Research).
پژوهش بنیادین، آن گونه از پژوهشهاست که مستقیم با سرچشمههای معرفت و متون پایه سروکار دارد. این متون، یا خود منابع وحیانی و الهی هستند – یعنی قرآن کریم، سنت معصومین(ع) که در قالب نهجالبلاغه، صحیفه سجادیه و سایر جوامع حدیثی متبلور شدهاند – یا متونی هستند که به صورت مستقیم و بیواسطه از این سرچشمههای زلال اقتباس و استنباط شدهاند.»
مصادیق پژوهش بنیادین: از کلام و فلسفه تا عرفان
وی با ذکر نمونههای عینی، این تعریف را شفافتر کرد: «بنابراین، وقتی از پژوهش بنیادین سخن میگوییم، منظور هم تفسیر عمیق قرآن و تحلیل معارف نهجالبلاغه است، و هم پژوهشهایی که حول آثار بزرگان علم کلام، مانند شیخ مفید، حکمت و فلسفه، مانند ملاصدرا، و عرفان نظری، مانند محیالدین عربی شکل میگیرد. این پژوهشها، موصوف به اوصافی ویژه هستند: از حیث عمق، به لایههای زیرین معارف میپردازند؛ از حیث درایت، روشمند و براساس اصول مسلم علمی پیش میروند؛ و از حیث مبانی، بر پایههای مستحکم و غیرقابل تردید وحیانی و عقلی استوارند.»
زنجیره تولید علم: از بنیاد تا حل مسئله
جوادی آملی با ترسیم یک فرآیند علمی کامل، نقش پژوهش بنیادین را در این زنجیره حیاتی خواند: «این نوع پژوهش، سنگ بنای تمام فرآیند تولید علم و فناوری برای حل مسئله است. پژوهش بنیادین منجر به تولید علوم برتر و مادر میشود. از این علوم برتر، دانشهای کاربردی متولد میشوند و از دانش کاربردی است که مهارتهای عملی و فنآوریهای لازم برای مواجهه با مشکلات پدید میآیند. در نهایت، این زنجیره به حل عینی معضلات و مسائل جامعه منتهی میشود. اگر بخواهیم جامعهای توانمند و پیشرو داشته باشیم، نمیتوانیم از این حلقه اول، یعنی پژوهشهای بنیادین غافل شویم؛ چراکه همه مراحل بعدی، متکی به استحکام و غنای این مرحله است.»
رسالت حوزه در پاسخگویی به انتظارات نظام اسلامی
رئیس بنیاد اسراء با اشاره به مسئولیت تاریخی حوزههای علمیه در برابر نظام جمهوری اسلامی ایران افزود: «امروز جوامع اسلامی به طور عام، و جامعه ما به طور خاص، و نظام اسلامی به صورت اخص، انتظار دارند که حوزههای علمیه با تکیه بر همین ذخایر غنی علمی و معنوی، در حل چالشهای پیچیده امروز – اعم از فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و حتی بینالمللی – پیشگام باشند.
بنیاد بینالمللی اسراء، با توجه به همین رسالت، فعالیت خود را متمرکز بر فضای پژوهشهای بنیادین قرار داده است. زیرا معتقدیم هرگونه اقدام کاربردی بدون پشتوانه نظری عمیق و اصیل، به نتیجه مطلوب و پایدار نخواهد رسید.»
نقدی سازنده: ضعف حلقه واسط بین پژوهش بنیادین و کاربردی
در بخشی از سخنان که به عنوان هشداری دلسوزانه مطرح شد، جوادی آملی به یک نقص ساختاری در اکوسیستم پژوهشی حوزههای علمیه اشاره کرد: «با کمال تأسف باید اعتراف کنیم که در گستره حوزههای علمیه، مراکزی که بتوانند به صورت نظاممند، دستاوردهای پژوهشهای بنیادین را به محققان و مراکز پژوهش کاربردی منتقل کنند، بسیار کمشمار و محدود هستند. مشکل دیگر آنجاست که مراکز پژوهشی کاربردی نیز کمتر خود را مستمند و متصل به آن سرچشمههای بنیادین میدانند. این گسست یا اتصال ضعیف بین دو حلقه اصلی زنجیره پژوهش، باعث میشود تا جامعه و نظام، آنطور که باید و شاید، از گنجینه عظیم معارف اسلامی در حل مشکلات روز بهره نبرند.»
حجتالاسلام والمسلمین مرتضی جوادی آملی در پایان، با جمعبندی سخنان خود، بر اولویتبندی پژوهش بنیادین و تلاش برای ایجاد پل ارتباطی با عرصه کاربردی تأکید کرد و از همه نهادهای حوزوی و علمی خواست تا برای رفع این شکاف برنامهریزی کنند.
وی ابراز امیدواری کرد که با حمایت مراجع عظام و مدیریت حوزههای علمیه، شاهد شکوفایی هرچه بیشتر پژوهشهای اصیل اسلامی و تبدیل آنها به راهکارهای عملی برای پیشرفت و اقتدار کشور در آیندهای نزدیک باشیم. پایان پیام/۱۱۰
