پازل جمعیت: از گرانی تا نظرات جنجالی صاحبنظران حوزه خانواده ایران
آستان بهارستان؛ کاهش نرخ باروری و تغییر ساختار خانواده در ایران، فقط یک عدد در گزارشهای رسمی نیست؛ پشت این تحولات، سالها هشدار، پژوهش، سیاستگذاری و کنش رسانهای قرار دارد. این گزارش، پازلی از افراد سرشناس حوزه خانواده و جمعیت است؛ چهرههایی که هر کدام قطعهای از آینده ایران را روایت کردهاند.
قطعه سیاستگذاری جمعیت از نگاه برخی مسئولان
در سطح سیاستگذاری کلان، نام سعید قاضیزاده هاشمی بهعنوان یکی از چهرههایی که بارها در جایگاه رسمی از بحران جمعیت سخن گفت، برجسته است. او در دوره مسئولیت خود، صراحتاً کاهش جمعیت فعال و پیرشدن ایران را «تهدید راهبردی» خواند.
در کنار او، سورنا ستاری نیز هرچند با رویکرد فناوری شناخته میشود، اما بارها بر پیوند «اقتصاد دانشبنیان» و «امنیت خانواده» تأکید کرده و نسبت به آینده نیروی انسانی کشور هشدار داده است.
قطعه علم و آمار؛ هشدارهای زودهنگام محمدجواد محمودی و فرشاد مؤمنی
در میدان پژوهش، محمدجواد محمودی از نخستین جمعیتشناسانی بود که با استناد به دادههای رسمی، از سقوط نرخ باروری به زیر سطح جانشینی خبر داد. تحلیلهای او بارها در گزارشهای مرکز آمار و رسانهها بازنشر شد.
در سوی دیگر، فرشاد مؤمنی اقتصاددان، مسئله جمعیت را به معیشت گره زد و هشدار داد بدون امنیت اقتصادی خانواده، هیچ سیاست تشویقی به فرزندآوری نتیجه نخواهد داد.
قطعه گفتمان دینی؛ آیتالله علیرضا اعرافی و حجتالاسلام قاسم روانبخش
در حوزه دین و فرهنگ، آیتالله علیرضا اعرافی با نگاه تمدنی به خانواده، بارها کاهش جمعیت را مسئلهای فراتر از انتخاب فردی دانسته و آن را مرتبط با آینده فرهنگی ایران معرفی کرده است.
همچنین حجتالاسلام قاسم روانبخش با مواضع صریح خود، رسانهها را به چالش کشیده و از «عادیسازی بیفرزندی» بهعنوان خطای راهبردی یاد کرده است.
پازل ناگشوده جمعیت: از نظریههای جنجالی تا صداهای پشت پرده
در نگاه کارشناسانه به موضوع دکتر محسن رنانی مدعی است که «توسعه یعنی آزادی، امنیت، امید. بدون این سه، شعار جمعیت، آب در هاون کوبیدن است.»
دکتر شهلا روزبه، جامعهشناس منتقد معتقد است: «سیاستهای گذشته، امروز را به بنبست کشانده. نمیتوان با شعار، اعتماد سوخته را بازسازی کرد.»
دکتر محمدجواد محمودی، جمعیتشناس میگوید: «پنجره جمعیتی به سرعت در حال بسته شدن است. ما در حال از دست دادن آخرین فرصتها هستیم.»
نگاه فقهی؛ بین الزام و واقعیت
حجتالاسلام والمسلمین سیدمحمد وافی، فقیه و استاد حوزه بیان میکند: «در نگاه فقهی، تشکیل خانواده و تداوم نسل، امری بسیار پسندیده و در برخی ادله، مشابه واجب دانسته شده است. اما باید توجه داشت که فقه، شرایط سخت معیشتی و اجتماعی را نادیده نمیگیرد. وظیفه حاکمیت، ایجاد بسترهای قابل تحمل برای این امر مهم است.»
وی میگوید: «حل این معضل، نیازمند عزمی ملی و فراجناحی است. باید از تقابل دیدگاهها به سمت همافزایی آنها حرکت کنیم. اخلاق اسلامی، حکم میکند برای رفع دغدغههای برحق جوانان چارهاندیشی کنیم.»
حجتالاسلام حجتی میگوید: «وقتی بیمهری به مادران شاغل سیاست شد، امروز با دریایی از زنان تحصیلکرده بیتمایل به فرزند روبرو شدهایم.»
سیاستهای تشویقی و هدفگیری یک طبقه خاص
دکتر فروغ نیلچیزاده، جامعهشناس و تحلیلگر مسائل اجتماعی با اشاره به عدم درک برخی برنامهریزان میگوید: «سیاستهای تشویقی فعلی، عمدتاً طبقه متوسط و دهکهای خاصی را هدف گرفته و از درک واقعیت تلخ طبقات فرودست عاجز است. برای زوجی که با سه شغل، امرار معاش میکنند، پاداش نقدی چندمیلیونی، یک شوخی تلخ است. مسئله، هزینه یک بچه نیست؛ هزینه «زندگی» است.»
وی معتقد است «تا زمانی که گفتمان رسمی، نگاه انتقادی جامعهشناسان را به عنوان «مشکلساز» ببیند، نه «مسئلهیاب»، تنها در حال مراوده با خودمان هستیم. باید زبان یکدیگر را بفهمیم.»
برخی اقتصاددانان معتقد هستند «فرزندآوری تبدیل به یک کالای لوکس شده؛ اول امنیت شغلی و پسانداز، بعد… شاید فرزند.»
غولهای خاموش و میدان نبرد مجازی
فعالان حقوق زنان در شبکههای اجتماعی ادعا میکنند «ما قربانیان سیاستهای دوگانه هستیم: هم تشویق به فرزندآوری، هم بسته بودن فضای اشتغال و مشارکت.»
دکتر الناز محمدی روانشناس میگوید: «ترس از آینده، بزرگترین دشمن فرزندآوری است. اضطراب اقتصادی، بچهها را به «عامل ریسک» تبدیل کرده.»
قطعه قانون؛ از قانون حمایت از خانواده تا فاصله اجرا
تصویب «قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» نقطه عطفی در این مسیر بود؛ قانونی که با حمایت چهرههایی چون محمدباقر قالیباف در مجلس یازدهم به سرانجام رسید.
با این حال، بسیاری از کارشناسان از جمله انسیه خزعلی، معاون امور زنان و خانواده دولت سیزدهم، بارها اذعان کردند که فاصله معناداری میان متن قانون و اجرای آن وجود دارد.
قطعه رسانه؛ وقتی روایت خانواده به حاشیه رفت
در این میان، نقش رسانهها نیز قابل چشمپوشی نیست. روزنامهنگاران و تحلیلگرانی مانند عمادالدین باقی و فاطمه راکعی با رویکردهای متفاوت، تلاش کردند مسئله خانواده را از سطح شعار به متن زندگی واقعی مردم بیاورند؛ هرچند این روایتها اغلب زیر سایه اخبار سیاسی گم شد.
پازلی که هنوز کامل نشده است
با همه این بحثها باید گفت: آینده ایران، نه در آمارهای ترسناک، که در نگاه کنجکاو یک کودک، در خندههای شاد یک نوزاد و در دستان کوچکی است که آینده را میسازند.
فرزندآوری، فراتر از یک “سیاست” یا “تکلیف”، اعلام امیدواری به فردا است؛ چالشها بزرگند؛ از گرانی مسکن تا دغدغههای شغلی. اما تاریخ ایران را مادران و پدرانی ساختند که در سختترین شرایط، با عشق، آینده را بنا نهادند.
لذت داشتن خانواده و شادی بیپایان همراهی یک فرزند عمیقتر از هر دشواری موقتی است.
ایران، با همه تاریخ پرافتخار و طبیعت بکرش، منتظر نسل بعدی است تا شکوهش را ادامه دهد. آینده، یک “انتخاب” و فرزندآوری، ادامه زیباییهای ایران است.پایان پیام/۱۱۰
