دردسرهای تولید آب در کویر قم/تخصیص آب شرب قم باید افزایش یابد +تصاویر

گزارشگر و عکاس: فاطمه سادات محمدی

آستان بهارستان؛ عدم صرفه جویی و نبود بارندگی و مدیریت صحیح منابع سبب شده که قسمتی از ذخیره آبی که باید برای سالهای بعد ذخیره شود به مصرف شرب مردم قم برسد.

برای مشاهده مراکز و مراحل و تولید آب در قم سفر هشت ساعته ای به مرکز کنترل تاسیسات، آزمایشگاه، سد ۱۵ خرداد و تصفیه خانه آب قم داشتیم که شرحی از مشاهدات و گفت وگوی ما با مسئولان این اداره کل را در ادامه می خوانید.

ابتدا به  رفتیم که حتی در ساخت لوستر و سرویس پله آن از لوله ها و شیرهای آب استفاده شده بود.

دراین مرکز تمامی تاسیسات شامل چاه ها، ایستگاه های پمپاژ، مخازن، تصفیه خانه و شیرهای اصلی از راه دور کنترل می شدند.

آب قم به لحاظ کیفی و کمی وضعیت خوبی ندارد

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان قم که در این مرکز حضور پیدا کرده بود، اظهارداشت: کشور بخصوص استان قم به دلیل خشکسالی شرایط خاص و ویژه ای دارد؛ درخواست داریم که رسانه ها با فرهنگ سازی مدیریت مصرف و آگاه سازی مردم نسبت به صرفه جویی در مصرف آب به کمک ما بیایند به گونه ای که تک تک شهروندان احساس مسئولیت کنند.

حسن بختیاری با بیان اینکه ذخایر آبی قم محدود است، افزود: قم دو منبع تامین آب خارج از استان دارد؛ نخست سد کوچری (از سرشاخه های دز در استان لرستان که از شهرگلپایگان اصفهان به قم می رسد) که ۱۰۸ میلیون متر مکعب ذخیره آب شیرین باکیفیت دارد؛ دوم سد ۱۵خرداد (در استان مرکزی) که به دلیل کمبود بارش ها به لحاظ کیفی و کمی وضعیت خوبی ندارد و حدود ۷۰ میلیون مترمکعب ذخیره آب دارد.

وی گفت: ۱۳ حلقه چاه های دشت علی آباد هم در داخل استان است که پاسخگوی نیاز ۱۲۰ هزار نفر از جمعیت یک میلیون و۳۰۰ هزار نفری استان قم است و در گذشته شرایط کیفی خوبی داشته امروز به سمت شوری و افزایش «ای سی» پیش می رود که تهدیدی برای منابع زیرزمینی است.

وی ادامه داد: ۶۷ حلقه چاه داخل شهر هم داریم که ۴۰ واندی از آن ها داخل مدار است و کیفیت بسیار نامناسبی از لحاظ شوری دارند اما به دلیل کم آبی مجبور شدیم این آب ها را وارد مدار آب شرب مردم کنیم که افت کیفیت آب را به دنبال داشته است.

«ای سی» آب قم هم اکنون بیش از چهار هزار می باشد

سپس مدیردفتر سیستم های کنترل وانرژی آب قم اظهارداشت: تمام فرایند استحصال، انتقال و توزیع آب استان و میزان آب مخازن و میزان مصرف آب در این مرکز مدیریت و کنترل می شود.

ولی الله داودی نسب افزود: ظرفیت مخازن استان قم ۳۵۰ هزار متر مکعب و مصرف سالانه مردم قم ۱۳۰ میلیون متر مکعب است و اگربارندگی نشود وضعیت بحرانی می شود.

وی اظهارداشت: حدود دو هزار لیتر بر ثانیه آب استان قم از سرشاخه های دز تامین می شود و مابقی از سد ۱۵خرداد و چاه ها است.

وی در پاسخ به خبرنگار ما که هدایت الکتریکی«ای سی» آب قم که شاخصی برای کیفیت آب شرب محسوب می شود هم اکنون چقدر است؟ گفت: خوب نیست؛ «ای سی» آب قم هم اکنون در برخی نقاط به بیش از چهار هزار رسیده است که حد مطلوب آن کمتر از هزار است.

در طبقه دیگر این مرکز آزمایشگاه سنجش آب قرارداشت جایی که کنترل کیفی آب از نظر فلزات سنگین، آلودگی های میکروبی، شیمایی، مواد الی و سموم توسط دستگاه های پیشرفته و با دقت بالا انجام می شود.

مدیر مرکز پایش و نظارت بر کیفیت آب و فاضلاب قم در گفت وگو با ما اظهارداشت: با دستگاه «پی سی آر» وجود ویروس کرونا در آب وفاضلاب قم پایش و مشخص شد تنها در فاضلاب خروجی برخی بیمارستان ها لاشه های ویروس وجود داشت و کرونا از طریق آب منتقل نمی شود.

آب قم از لحاظ نداشتن آلودگی های میکروبی و بیولوژیکی بالاتر از میانگین کشوری است

رضا انصاری خبر داد: آب قم از لحاظ نداشتن آلودگی های میکروبی و بیولوژیکی مطلوب و بالاتر از میانگین کشوری است اما به دلیل شرایط اقلیمی شور است.

وی گفت: به دلیل کمبود تخصیص آب از منابع با کیفیت سطحی و لزوم اختلاط آب چاه ها و سد ۱۵ خرداد با آنها و همچنین وجود شرایط توپوگرافی مختلف در سطح شهر، میانگین «ای سی» آب در مناطق مختلف شهر بسیار متفاوت است.

وی اظهارداشت: قم دو شبکه آب توزیع آب دارد یکی شبکه آب بهداشتی به طول دو هزار و۲۰۰ کیلومتر و دیگری شبکه آب شرب به طول ۲۰۰ کیلومتر است که آب چاه ها پس از شیرین سازی و تولید روزانه شش هزار مترمکعب آب شیرین وارد شبکه دوم می شود که ای سی آن بین ۲۸۰ تا ۳۰۰ است. که هم املاح مورد نیاز بدن را تامین می کند و هم گواراست.

مدیر پایش آب و فاضلاب قم اظهارداشت: به دلیل کمبود بارش ها کیفیت آب قم پایین است.

آب صنعت به شرب اختصاص یافت

سپس به سد ۱۵خرداد رفتیم که آثار خط آب روی کوه ها گواه کاهش چندین متری آب این سد بود.

کارشناس آبفای قم در حاشیه این بازدید گفت: ظرفیت سد ۱۵خرداد ۲۰۰ میلیون متر مکعب است که ۱۸ میلیون متر مکعب آب آن حجم مرده وغیرقابل استحصال است.  ذخیره سد در زمان بازدید حدود ۷۰ میلیون متر مکعب ذخیره داشت و به دلیل کاهش آب سد کوچری، مقدار زیادی از آب شهر قم از سد ۱۵ خرداد تامین می شد. آب قم تا اوایل فروردین ماه ۱۴۰۱ وضعیت بهتری داشت و اگر تخصیص از سد کوچری مقداری بیشتر شود کیفیت آب افزایش می یابد.

کاهش۳۰میلیون متر مکعبی آب سد ۱۵ خرداد قم نسبت به سال ۹۹

کارشناس آب منطقه ای هم که در محل حضور داشت در پاسخ به خبرنگار ما گفت: حجم آب سد ۱۵ خرداد هم اکنون حدود ۷۰ میلیون متر مکعب است در حالی که حجم آن در سال ۹۹، صد میلیون متر مکعب بوده است.

شیخ الاسلام اظهارداشت: طول سد ۱۵خرداد ۱۲کیلومتر، ارتفاع از کف رودخانه ۵۴/۳۰ متر و طول تاج آن ۳۲۰ متر است.

روزی سه مگابایت تولید برق استان از هرز آب

سپس به نیروگاه برق آبی قم رفتیم جایی که از آب برق می گیرند؛ در سوله ای با سر وصدای زیاد که صدا به صدا نمی رسد آب وارد هیدروتوربین می شود و برق تولیدی توسط ژنراتور به شبکه سراسری منتقل می شود.

این نیروگاه برق آبی بر خط (IN-LINE) با ظرفیت سه مگاوات توسط سرمایه گذاری بخش خصوصی و با سرمایه حدود ۱۷ میلیارد تومان  در سال ۱۳۹۵ برای اولین بار در کشور راه اندازی شده است و هم اکنون بخشی از برق استان را از فشار آب که قبلا هدر می رفته است تامین می کند و از فروش برق نیز برای سرمایه گذار و شرکت آب و فاضلاب کسب درآمد می کند.

مراحل تصفیه آب:

از آنجا به تصفیه خانه قدیم قم که سال ۷۳ ایجاد شده و دو تصفیه خانه دیگر که در سال های بعد به آن اضافه شده رفتیم.

آبی که از سد ۱۵خرداد و سد کوچری می آید در ورودی تصفیه خانه در تانک های استوانه ای وارد می شود.

در بخش اختلاط تصفیه خانه مواد منعقد کننده و گندزدا به آب اضافه می شود، مراحل ته نشین سازی، خارج کردن لجن، گندزدایی و زلال سازی و سه مرحله کلرزنی انجام می شود.

به اتاق کلرزنی هم رفتیم در این اتاق میزان کلرزنی به آب تنظیم می شود و مخلوط آب و کلر به ورودی ها می رود.

پس از کلرزنی، آب در چهار حوضچه بزرگ به عمق چهارمتر صاف می شود و چهار پمپ لجن ها را از آب خارج می کند.

پس از زلال سازی آب وارد فیلترهای شنی می شود تا پس از فرآیند فیلتراسیون و گندزدایی نهایی وارد مخازن ذخیره شده و سپس از طریق خط انتقال حدود ۷۵ کیلومتری به شهر و روستاها و شهرهای مسیر منتقل شود. بعد از حدود ۲۴ ساعت کارکرد فیلترها، شستشوی معکوس فیلترها به مدت حدود ۱۵ تا ۲۰ دقیقه انجام می شود و دوباره فیلتر به مدار بهره برداری وارد می شود. در هر بار شستشوی فیلترها حدود  ۳۰۰ هزار لیتر آب مصرف می شود که آب کثیف آن با پیش تصفیه ساده جهت آبیاری فضای سبز استفاده می شود.

کارگاه آموزشی:

پس از اتمام بازدید خبرنگاران در کارگاه آموزشی شرکت کردند.

معاون آبفای استان قم دراین کارگاه آموزشی اظهارداشت: آب شبکه بهداشتی سالم است اما در حال حاضر گواراترین آب، آب شبکه دوم (دستگاه های کارتی) است که در صورت وجود شرایط فنی و نزدیکی به شبکه آب، مردم می توانند درخواست انشعاب هم داشته باشند.

مهدی نظرزاده در مورد مضرات آب شیرین کن های خانگی هم گفت: بر اساس تحقیقی که در شرکت انجام شد، اکثر مردم با علم به مشکلات و مضرات آب شیرین کن های خانگی، صرفا به دلیل سهولت به این دستگاه ها روی آورده اند.

وی اظهار داشت: بیشتر آب شیرین کن های نصب شده در منازل به دلایل مختلف از جمله مزیتهای رقابتی، به صورت ناقص نصب می شوند که می تواند مشکلاتی از لحاظ بهداشتی و سلامتی را به مرور زمان بوجود آورد. به عنوان مثال شیر میکس برای تنظیم کیفیت آب تولیدی، فیلتر املاح معدنی و لامپ «یو وی» جهت گندزدایی را حذف می کنند لذا در صورت اجبار به استفاده از این آب شیرین کن های خانگی که به هیچ وجه توصیه نمی شود.

وی ادامه داد: به طور تجربی بهتر است در هر پارچ آب یک لیوان آب شهری اضافه کرد زیرا هم بخشی از املاح مورد نیاز بدن که تنها از طریق آب تامین می شود را تامین کند و هم از طریق کلر باقیمانده موجود در آب شبکه، گندزدایی مختصری هم انجام شود.

معاون آبفای استان قم افزود: این آب اگر چند روز بماند به دلیل نداشتن کلر، مشکلات جدی بوجود می آورد لذا باید شیر دستگاه را بست تا آب منبع تمام شود و شیر میکس باید به نحوی تنظیم شود که آبی با «تی دی اس» حداقل ۱۵۰ یا «ای سی» ۲۵۰ تولید شود.

وی با اشاره به اینکه آب شیرین کن های خانگی حدود ۸۰ درصد پرتی آب دارد، گفت: تولید هر یک لیوان آب شیرین، چهار لیوان پرت آب دارد لذا هزینه قبض مشترکین تصاعدی افزایش پیدا می کند؛ لذا بهتر است از پساب آن می برای آبیاری باغچه و شستشو استفاده کرد.

قم در وضعیت تنش آبی قرار دارد

وی اظهارکرد: وضعیت منابع آبی هر کشور یا منطقه ای از طریق شاخص های مختلف ارزیابی می شود. «سرانه منابع آب تجدید پذیر»  و میزان مصرف این منابع دو شاخص مهم در این خصوص هستند. طبق شاخص جهانی در صورتی که شاخص سرانه منبع تجدیدپذیر به کمتر از ۱۷۰۰ مترمکعب در سال برای هر نفر برسد آن منطقه دارای تنش آبی و در صورتی که کمتر از ۱۰۰۰ باشد دارای کمبود و اگر کمتر از ۵۰۰ باشد دارای تنش آبی شدید است.

نظرزاده ادامه داد: در ایران شاخص منابع تجدید پذیر آبی به کمتر از ۱۷۰۰ رسیده و برای استان قم کمتر از ۵۰۰ است یعنی در وضعیت تنش آبی شدید قرار داریم.

وی گفت: شاخص دیگر «میزان مصرف منابع آب تجدیدپذیر» در هر کشور است که طبق آن مصرف کمتر از ۲۰ درصد مطلوب،۲۰ تا ۴۰ درصد قابل قبول، ۲۰ تا ۴۰ درصد تنش آبی، ۶۰ تا ۸۰ درصد بحران و بیش از۸۰ درصد بحران شدید است

وی بیان کرد: ایران متاسفانه در این شاخص بالای ۸۰ درصد است.

معاون آبفای استان قم اظهارداشت: با توجه به شاخص های فوق، ایران، رتبه چهارم جهان را پس از قطر، لبنان و رژیم صهیونیستی از نظر تنش آبی دارد.

وی افزود: استفاده از فاضلاب تصفیه شده هم از شاخص های توسعه یافتگی است که ایران کمتر از متوسط جهانی است و برخی کشورها تا ۹۰ درصد فاضلاب تصفیه شده را استفاده می کنند که این شاخص نیز در ایران کمتر از ۲۰ درصد است.

وی گفت: در متوسط جمعیت تحت پوشش فاضلاب کشور حدود ۵۳ درصد است که استان قم در این شاخص دارای عقب ماندگی است و جمعیت تحت پوشش فاضلاب در استان قم حدود ۴۱ درصد است.

نظرزاده تصریح کرد: مهمترین علت وضعیت نامناسب آبی کشور مدیریتی و عدم رعایت طرح آمایش سرزمینی است به عنوان مثال صنایع فولاد که آب بر است قرار بود در بندرعباس تاسیس شود اما بحث های سیاسی و اشتغال سبب شد که در مرکز کشور مستقر شود.

وی بیان کرد: میانگین مصرف آب کشاورزی در دنیا ۷۰ و در کشورهای پیشرفته تا ۴۰ درصد است اما ۹۶درصد آب ایران برای کشاورزی، شش درصد برای شرب و دو درصد برای صنعت صرف می شود. با توجه به شرایط و محدودیت های آبی کشور ضروری است که سهم مصرف کشاورزی از طرق مختلف کاهش یابد .

نظارت دقیقی بر صادرات و واردات آب مجازی نیست

وی گفت: نظارت دقیق بر صادرات و واردات آب مجازی (مواد کشاورزی و صنایع آب بر) نیست وبه عنوان مثال واردات وصادرات هندوانه، گندم و فولاد، وارد و صادر کردن آب است که در ایران انجام می شود.

معاون آبفای استان قم افزود: یک معضل دیگر این است که تعرفه آب و برق کشاورزی در حد رایگان است و برخی با حفر چاه، ۲۰۰ متر آب را به راحتی از چاه خارج می کنند و تعرفه برق زیادی برای آنان نمی آید.

وی تصریح کرد: سیاست های غلط سبب خشک شدن دریاچه ها، افزایش گرد وغبار و فرونشست های زمین شده و به عنوان مثال سطح آب در دشت علی آباد سالی حدود یک متر پایین می رود.

****

سفر یک روزه ما از هشت صبح تا چهار بعد از ظهر طول کشید و در این سفر دیدیم که برای یک لیوان آبی که به دست ما می رسد ده ها نفر چه مشقت هایی متحمل می شوند و چه خطراتی را به جان می خرند.

به راستی که اگر در مقاطع ابتدایی و راهنمایی دانش آموزان را به این سفرها ببرند و آنان از نزدیک با کم آبی و مشکلات تامین آب آشنا شوند، فرهنگ سازی مصرف آب به درستی انجام خواهد شد.پایان پیام/۱۱۰

با تشکر از زحمات و هماهنگی های انجام شده توسط آقای مهدی جعفری کارشناس امور رسانه ای شرکت آب و فاضلاب استان قم