مرقد چهارامامزاده یکی از زیباترین آثار تاریخی قم +تصاویر

خبرنگار و عکاس : فاطمه سادات محمدی

آستان بهارستان ؛ بقعه چهار امامزاده، با شماره ثبت ۳۰۵۳۶ میراث فرهنگی محل دفن چهار تن از نوادگان امام سجاد(ع) است که در خیابان ۲۰ متری آیت‌الله حائری قم قرار دارد.

معماری این بنا، به قرن‌های هشتم در دوره ایلخانی و دوره تیموری و قرن نهم نسبت داده شده‌ و سنگ مزار کنونی، دفن‌شدگان را شاهزاده حسن، شاهزاده حسین، شاهزاده ابراهیم و شاهزاده جعفر، از فرزندان امام زین العابدین (ع)، معرفی می‌کند.

فیض قمی بنای آن را پیش از عهد صفوی و تزیینات داخلی آن را از دوره شاه طهماسب اول دانسته‌است. طرح، شکل پوشش، فن ساخت گنبد و مصالح به کار رفته در این مقبره، در مقایسه با دیگر مقابر برجی قم، تعلق بنا را به قرن هشتم یا نهم تأیید می‌کند.

ایوان جبهه شرقی در دوره صفوی یا قاجار به آن الحاق شده‌، که احتمال دارد در بازسازی نایب الحکومه قم در ۱۲۸۶ش احداث شده باشد. این ایوان تزییناتی از آجر و کاشی داشته که به کاشی‌های هفت رنگ دوره قاجار شبیه بوده‌است.

بنای اولیه امامزاده، مانند اغلب مقابر برجی قم، از بیرون هشت ضلعی و از درون چهار ضلعی با پوشش آجری بوده و هریک از دیوارهای درونی بنا، طاق‌نمایی به عرض سه متر و عمق یک متر با طاقی تیزه‌دار داشته‌است.

ارتفاع این قسمتِ چهار ضلعی، شش متر بوده و با کمک گوشوارهایی در کنج‌ها به هشت ضلعی و سپس به گریو شانزده ضلعی تبدیل می‌شده و گنبد دو پوسته گسسته با پوشش درونی نیم‌کُره و پوشش بیرونی شانزده ترک بر آن استوار بوده‌است. این گنبد در گذشته به کاشی‌های فیروزه‌فامی از عهد صفویه مزین بوده‌است.

فضای داخلی بنا سفیدکاری ساده‌ای داشته و تنها لچکی‌ها و اِسْپَرِ طاق نماها با گچ‌بری مُضَرَّس(دندانه دار) از دوره صفویه تزیین شده بوده‌است.

اما در بازسازی دهه ۱۳۶۰، اسپرهای(دیوارهای غیرباربر) بنا در چهار ضلع داخلی و به تبع آن، ایوان تاریخی، تخریب شد و رواقی مستطیل شکل و محصور به بنا اضافه شد که از طریق طاق‌نماهای تخریب شده، به ضریح و فضای مرکزی ارتباط یافته‌است.

دراین بازسازی، تمامی جرزها و فضاهای داخلی، از کف تا مرکز گنبد، با سنگ‌های مرمر و نمای خارجی با آجر سه سانتی پوشیده شد و ضریحی از سنگ مرمر با پنجره‌های مشبک فولادی، جانشین ضریح قدیمی شد و گنبد خارجی نیز با کاشی‌های معرق فیروزه‌ای، با کتیبه‌هایی از لفظ اللّه و نام‌های پنج تن تزیین شد.

این بقعه زیبا و تاریخی داراى دو مدخل به صحن است؛ مدخل اول از سوى خیابان و متصل به کفشکنى حرم باز مى‌شود و مدخل دوم آن داخل کوچه پشت امامزاده که به صحن مشجر آن باز شده است.

تا حدود هشت سال پیش در این صحن حوضى به‌طول و عرض تقریبى چهار متر وجود داشت که در مقابل آن مدخل اصلى روضه مطهر از صحن به حرم باز مى شود که بلافاصله چشم انسان به ضریحی که بر فراز آن گنبد سنگ‌کارى شده از مرمر است مى خورد که درهر طرف این ضریح دو پنجره مشبک از نقره و مطلا به طول و عرض ۴۰ سانتیمتر که براى انداختن نذورات به داخل مرقد استفاده مى شود، مشاهده مى شود.

تمام جدار این روضه مطهره از همان سنگ‌هاى مرمرى که از ضریح استفاده شده مزین شده و در جانبین ضریح هم دو حجره باز ومتصل به روضه مقدسه وجود دارد که براى زائرانی که قصد توسل دارند مکانی، ساخته شده است.

بر فراز بقعه، گنبدى هرمى شانزده ترکى آراسته به کاشی هاى الوان به رنگ فیروزه که با گل‌هاى کوچک مزین شده و در هر قسمت آن از بالا به پائین، اول اسم جلاله (الله) و سپس اسماء مبارکه خمسه النجباء به ترتیب محمد(ص)، علی، فاطمه، حسن و حسین(علیهم السلام) به‌چشم مى خورد که به زیبائى گنبد افزوده و ارتفاع تقریبى گنبد هم از بام چهار متر است.

بقعه چهارامامزاده شکل مربع است که با آجرهاى نمابندى آراسته گشته و ایوان بقعه از صحن داراى چهار ستون که بالاى هر یک با کاشی‌هائى به رنگ آبى و منقش به گل وبوته مزین شده و در جانبین این ستون‌ها دو پنجره که یکی مربوط به قسمت زنانه و دیگرى از روضه مطهر و قسمت مردانه است مشاهده مى شود که بسیار پرجلوه و با وجود اشجار با صفا و زیبا گشته است.

اطراف بقعه چهار امازاده را درختانی پوشانده و زائران بسیاری حتی از شهر و کشورهای دیگر مانند پاکستان و افغانستان به این مکان می آیند و شاید برای خارجی ها آشناتر از ایرانی ها باشد.