نبود راهبردهای کارآمد فرهنگی و اقتصادی، تهدیدی برای پایداری اجتماعی نظام
آستان بهارستان؛ حجت‌الاسلام والمسلمین مهاجرنیا با اشاره به الگوی حکمرانی صدر اسلام و آموزه‌های سوره مبارکه فتح، نسبت به فقدان طرح‌های راهبردی و مؤثر برای ساماندهی چالش‌های کنونی کشور در حوزه‌های فرهنگ و اقتصاد هشدار داد. وی تأکید کرد که دولت اسلامی باید به‌طور مستقیم و فوری در حل مسائل معیشتی مردم ورود کند، چراکه تداوم وفاداری و مشارکت اجتماعی جامعه، وابسته به میزان موفقیت حکومت در تأمین نیازهای اقتصادی و فرهنگی ملت است.
دویست‌وهفتادونهمین نشست از سلسله کرسی‌های آزاداندیشی با موضوع «گفتمان مقاومت» و چهاردهمین جلسه تفسیر سوره فتح، با سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محسن مهاجرنیا، رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی، در دانشگاه طلوع مهر قم برگزار شد.
این نشست با همکاری قرارگاه فرهنگی طلوع مهر، مجمع هماهنگی پیروان امام و رهبری استان قم و انجمن علمی قرآن و تحول علوم ایران، به بررسی مفهوم «غنیمت» در سوره فتح و تطبیق آن با وظایف دولت اسلامی در شرایط اقتصادی امروز اختصاص داشت.
تفسیر مفهوم «غنیمت» در سوره فتح
در ابتدای نشست، مدیر کمیته جهاد تبیین قرارگاه فرهنگی طلوع مهر با اشاره به آیات سوره فتح گفت: قرآن، کسانی را که از حضور در جبهه سر باز زدند، سرزنش و در مقابل، مؤمنانی را که در بیعت رضوان حضور داشتند، ستایش می‌کند و وعده «فتحی نزدیک» و «غنائم فراوان» به آنان می‌دهد.
حجت‌الاسلام والمسلمین مهاجرنیا در ادامه با تبیین مفهوم «غنیمت» در صدر اسلام گفت: در آن دوران، زندگی مسلمانان تا حد زیادی از طریق غنائم جنگی تأمین می‌شد. غنیمت شامل اموال، تجهیزات، زمین و منابعی بود که در جنگ مشروع و تحت رهبری پیامبر یا امام عادل به دست می‌آمد و طبق دستور قرآن، خمس آن به حکومت اسلامی تعلق داشت.
وی افزود: در گذشته، چون رزمندگان با هزینه شخصی در جنگ شرکت می‌کردند، غنائم میان آنان تقسیم می‌شد؛ اما امروزه که نیروهای نظامی از دولت حقوق می‌گیرند و هزینه‌ها از بیت‌المال تأمین می‌شود، فتوای فقها این است که غنائم باید به حکومت اسلامی بازگردد و مالکیت شخصی بر آن وجود ندارد.
رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر در ادامه تفاوت میان «غنیمت» و «فِیء» را تبیین کرد و گفت: غنیمت در جنگ به دست می‌آید، اما «فِیء» اموالی است که بدون جنگ و در شرایط صلح به مسلمانان می‌رسد؛ مانند ماجرای فدک که یهودیان خیبر آن را به پیامبر(ص) هدیه دادند.
وی با اشاره به فتوای امیرالمؤمنین(ع) در جنگ جمل افزود: همان‌گونه که حضرت اجازه تصرف در اموال مسلمانان را ندادند، امروز نیز فقها گرفتن غنیمت از اموال مردم مسلمان را جایز نمی‌دانند.
آثار اقتصادی و فرهنگی غنیمت در صدر اسلام
استاد مهاجرنیا با اشاره به نقش اقتصادی و سیاسی غنیمت در صدر اسلام گفت: غنائم علاوه بر تأمین معیشت رزمندگان، موجب تقویت بیت‌المال، افزایش قدرت نظامی و مشروعیت سیاسی حکومت اسلامی می‌شد و سبب افزایش وفاداری و مشارکت مردم در حمایت از حکومت می‌گردید.
وی یکی از جنبه‌های فرهنگی غنیمت را «انتقال دانش و فرهنگ» دانست و اظهار کرد: مسلمانان پس از فتوحات، کتابخانه‌ها و منابع علمی سرزمین‌های فتح‌شده را به‌عنوان غنیمت فرهنگی به دارالحکمه بغداد منتقل کردند. این انتقال علمی، پایه‌گذار شکوفایی تمدن اسلامی و بعدها رنسانس در غرب شد.
این استاد حوزه و دانشگاه با بازگشت به تفسیر سوره فتح گفت: قرآن در این سوره دو نوع غنیمت را مطرح می‌کند؛ غنیمت‌های معنوی مانند ایمان، آرامش، رضایت الهی و پیروزی نزدیک، و غنیمت‌های مادی که خداوند به مؤمنان راستین وعده داد. در مقابل، منافقان تنها به دنبال غنائم مادی بودند و از شرکت در صلح حدیبیه خودداری کردند، زیرا نیتشان دنیاطلبی بود.
وی تأکید کرد: نگاه قرآن به اقتصاد و غنیمت، نگاهی معنوی و ارزش‌محور است؛ بدین معنا که اقتصاد اسلامی باید در خدمت ایمان، عدالت و رضایت الهی باشد، نه صرفاً در پی سود و منافع مادی.
تطبیق مفاهیم قرآنی با شرایط امروز
حجت‌الاسلام والمسلمین مهاجرنیا در ادامه با تطبیق مفاهیم سوره فتح بر وضعیت کنونی جامعه اسلامی اظهار داشت: جامعه ما امروز با مشکلات اقتصادی عمیقی مواجه است و دولت اسلامی نمی‌تواند در چنین شرایطی تنها به شعار «اقتصاد آزاد» بسنده کند و از مسئولیت خود شانه خالی نماید.
وی تأکید کرد که آیات قرآن نشان می‌دهد در دوران بحران، خداوند خود مدیریت اقتصادی جامعه اسلامی را بر عهده گرفته است و این الگویی روشن برای دولت اسلامی امروز است.
وی با تأکید بر وظیفه دولت در شرایط کنونی گفت: دولت اسلامی باید با تمام قوا برای مدیریت اقتصادی جامعه به میدان بیاید و بداند که مشارکت مردم، حضور آن‌ها در صحنه و وفاداری‌شان به نظام، بخش زیادی‌اش در گرو حل مشکلات اقتصادی و معیشتی است.
رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی افزود: اگر مردم متدین و نیروهای وفادار به انقلاب ببینند زندگی‌شان دچار فشار و خانواده‌هایشان در معرض آسیب‌های معیشتی و اخلاقی قرار گرفته‌اند، توان و انگیزه حضور در عرصه‌های دیگر از آنان سلب خواهد شد.
هشدار نسبت به فقدان برنامه‌های راهبردی
عضو هیئت‌مدیره انجمن علمی قرآن و تحول علوم ایران در پایان با انتقاد از نبود طرح‌های جامع فرهنگی و اقتصادی تصریح کرد: گسترش فساد و آسیب‌های فرهنگی در جامعه نگران‌کننده است و بخش عمده آن ریشه در بحران اقتصادی دارد.
وی خاطرنشان کرد: دولت باید با برنامه‌ریزی دقیق، بهره‌گیری از ظرفیت مردم متدین و مدیریت جهادی، برای حل این معضلات اقدام فوری و مؤثر انجام دهد تا از تضعیف ارزش‌های اسلامی و آسیب به سرمایه اجتماعی انقلاب جلوگیری شود.
