توسعه پیرامون حرم حضرت معصومه، ثبت جهانی آن را دشوار کرده است
فاطمه سادات محمدی
آستان بهارستان؛ مدیرکل سابق ثبت آثار و حفظ و احیاء میراث معنوی و طبیعی ایران معتقد است توسعه پیرامون حرم حضرت معصومه، ثبت جهانی آن را دشوار کرده است.
ثبت جهانی آثار فرهنگی مزایای گسترده ای دارد که از جمله آن حمایت مادی و معنوی سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) است اما از سوی مسئولان قم تاکنون تلاشی برای ثبت حرم حضرت معصومه سلام الله نشده است.
فرهاد نظری مدیرکل ثبت آثار و حفظ و احیاء میراث معنوی و طبیعی ایران، استاد رشته های مطالعات معماری ایران و رشته مرمت و احیای بناها و بافتهای تاریخی، عضو کمیته ملّی حافظ جهانی در سازمان کتابخانه و اسناد ملی وعضو کارگروه تخصصی معماری و شهرسازی در فرهنگستان هنر ایران به سوالات خبرنگارما در مورد ثبت جهانی میراث ایران از جمله حرم حضرت معصومه(س)، سد کبار و دیرگچین پاسخ می دهد.مشروح گفت وگوی ما با وی در ادامه می آید:
۲۴ سال وقفه در ثبت میراث جهانی ایران
- برخی استان ها با وجود داشتن ظرفیت های مناسب دارای ثبت اثر جهانی نیستند که این امر در شاخص های گردشگری آن ها تاثیر منفی دارد؛ نظر شما در این باره چیست؟
از یک سو ایران کشورى وسیع، غنى، و کهن است وآثار متعددى از قبیل آثار ملموس، آثار ناملموس، میراث طبیعى و زمین شناسى، و میراث مستند دارد که حائز ارزش هاى ثبت جهانى است؛ از سوى دیگر ما براى ثبت آثارمان با محدودیت مواجه هستیم.
نکته دیگراین که ما براى ثبت آثار ایران در فهرست هاى جهانى، فرصت بزرگى را در گذشته از دست داده ایم زیرا پس از تصویب کنوانسیون حمایت از میراث فرهنگى و طبیعى جهانى در سال ١٩٧٢، در سال ١٩٧٨ فهرست میراث جهانى شکل گرفت.
در سال ١٩٧٩ به همت زنده یاد شهریار عدل، سه اثر از ایران شامل چغازنبیل، تخت جمشید، و میدان نقش جهان(میدان امام) اصفهان در فهرست میراث جهانى قرار گرفت.
اما تا سال ۲۰۰۳(١٣٨٢ه ش) هیچ اثرى از ایران ثبت نشد تا اینکه در این سال با ثبت تخت سلیمان، فرآیند ثبت آثار ایران در فهرست میراث جهانى از سر گرفته شد. به عبارتى ٢۴ سال وقفه رخ داد و نکته مهم تر این که در سال هاى نخست، محدودیت هاى کمترى براى پیشنهاد آثار وجود داشت.
توازن در ثبت آثار جهانی در نظر گرفته می شود
- چرا استان قم هیچ اثر ثبت جهانی ندارند؟
متأسفانه باید گفت که استان هاى متعددى هستند که علىرغم داشتن آثار مهم، هنوز هیچ اثرى از آنها ثبت جهانى نشده که قم و استان هاى غرب کشور از این جمله هستند. بیشتر آثار ثبت جهانى ما در استان های مرکزى، فارس و خوزستان متمرکزند.
سه علتى که براى ثبت نشدن آثار این استان ها از جمله قم مى توان برشمرد، محدودیت سهمیه، کثرت آثار ایران و موضوع سیاستگذارى و اولویت بندى هاى ثبت جهانى و همت مدیران این استان ها است.
امروز تلاش می کنیم براى انتخاب آثار از نظر کمیته هاى مشورتى که متشکل از خبرگان و مسئولان است بهره بگیریم و معیارهایى چون توازن جغرافیایى، تاریخى و موضوعى را در نظر داشته باشیم. به عنوان مثال این سیاست در پیش گرفته شده که همه جاى ایران، سرای ماست و آثار را به گونه اى برگزینیم که وجهى درخشان از فرهنگ و تمدن ایران را نشان دهد.
ثبت قنات ایرانى در جهت تحقق این هدف بود. قنات ایرانى نشان مى دهد که ایرانیان با تکیه بر خرد، شناخت بوم و اقلیم، و دانش مهندسی توانسته اند مسأله کمبود آب در ایران را حل کنند. امروزه ما با بحران آب مواجه هستیم و ثبت قنات ایرانى به ما یادآورى می کند که رویکرد و رفتار ما باید با منابع و نحوه مصرف آب تغییر کند.
توسعه حرم حضرت معصومه به قیمت کمرنگ شدن ارزش های تاریخی و فرهنگی
- چرا برای ثبت جهانی حرم حضرت معصومه(س) با وجود شاهکارهای معماری اقدامی نمی شود؟
مجموعه آستانه حرم حضرت معصومه(س) از منظر ارزش هاى هنرى و تاریخى بسیار ارزشمند است، اما اتفاقاتى که تحت عنوان توسعه، پیرامون این مجموعه صورت گرفته و کماکان در جریان است، راه را براى ثبت جهانى دشوار کرده است.
ممکن است توسعه آستانه حضرت معصومه(س) امروزه یک ضرورت تلقى شود، اما باید بدانیم که نباید توسعه این آستانه مقدسه به قیمت حذف یا کمرنگ شدن دیگر ارزش هاى تاریخى و فرهنگى تمام شود.
- برای ثبت جهانی آثار بی نظیری مانند سد کبار (بزرگترین سد قوسی جهان) و دیرگچین (بزرگترین کاروانسرای ایران)، نیز تلاش شده است؟
سد کبار قم هم از آن دست آثارى است که تجربه درخشان ایرانیان در مدیریت منابع آب را به خوبى نشان مى دهد. سد کبار قم و سد کُریت طبس در تاریخ سدسازى جهان، نقطه عطف محسوب مى شوند زیرا نخستین سدهاى قوسی و سرآغاز تحولى عظیم در تاریخ سدسازى جهان هستند لذا در نوبت ثبت قرار گرفتند.
سدها و بندهاى ایران بى شک از بارزترین مصادیق دانش مهندسى ایرانیان محسوب مى شود؛ مانند قنات ایرانى؛ لذا ما باید به فکر ثبت این آثار باشیم.
کاروانسراهاى ایرانى نیز که دیر گچین یکى از نمونه هاى مهم و کهن آن است از جمله آثاری به شمار می روند که نباید از آنها غفلت کرد و د رنوبت ثبت جهانی هستند. به قول یکى از مورخان معمارى و هنر ایران، پیروزمندى معمارى ایران در کاروانسراها تجلى کرده است.
کاروانسراها و رباط ها، بناهایى با طراحی دقیق و در عین حال بسیار مستحکم اند. ماکسیم سیرو از پژوهشگرانِ تاریخ معمارى ایران که درباره کاروانسراها تحقیق مبسوطى کرده معتقد است کاروانسراهاى ایرانى از حیث طراحى در زمره دقیق ترین بناهاى جهان هستند؛ وی کاروانسراى شیخ علی خان در چاه سیاه نو(حوالى اصفهان) را بى نظیر و بى بدیل دانسته است.
بناى ما براین است که با توجه جمیع شرایط، آثارى پیشنهاد کنیم که مُعرف وجهى بارز از تاریخ، فرهنگ، علوم و فنون و خلاقیت در ایران باشد.
- با توجه به این که ثبت آثار تاریخی نباید خیلی طولانی شود زیرا افرادی در پی تخریب آن ها هستند؛ چرا ثبت ملی روند طولانی را طی می کند؟
قاعده کلى این است که ادارات کل استانى، پرونده آثار پیشنهادى را آماده می کنند و پس از مطرح کردن در شوراى ثبت و حریم استان، به ستاد مرکزی می فرستند؛ پس از وصول، در دبیرخانه ثبت بررسی و در صورت تکمیل بودن در کمیته ثبت آثار ملى مطرح مى شود و در صورت تأیید فرآیند ابلاغ اثر آغاز می شود.
درخصوص آثار غیرمنقولى که مالک خصوصى دارند باید موضوع ثبت اثر به مالک ابلاغ شود و اگر تا یک ماه اعتراضى نداشت، روند ثبت آثار ادامه مى یابد. اگر اعتراضی باشد باید رسیدگی شود.
براى ثبت آثارى که در معرض خطر هستند یا وضعیت اضطرارى دارند، این مسیر کوتاه تر است.پایان پیام/۱۱۰
