زهره مهرنوروزی
کارشناس رسانه و علوم سیاسی
آستان بهارستان؛ تازه پا گرفته و به راه افتاده بودیم، اما درکنار بزرگترها یکی از اعضای روضه اباعبدالله علیه السلام بودیم، هنوز قدرت تشخیص نداشتیم که به همراه والدین در مجالس تعزیه‌خوانی اباعبدالله شرکت می‌کردیم و از دیدن صحنه‌های غمگین وداع اباعبدالله با اهل‌بیت مکدر می‌شدیم.
برای گرفتن نذری از مجلس امام حسین سلام الله علیها مسرّ بودیم، انگار غذایی به خوش‌طعمی نذری در هیچ کجای دنیا پیدا نمی‌شد. حالا بزرگ شده‌ایم، محرم و صفر که می‌شود خودمان دست به کار می‌شویم تا روضه امامان را برپا کنیم.
رسم و آیینی که در کنار بزرگترها آموختیم و با مطالعه و تحقیق بر دانسته‌های‌مان از عاشورا و عاشوراییان افزودیم و هر سال موسم محرم وصفر که می‌شود در سراسر ایران پرچم آقا اباعبدالله را برمی‌افرازیم. بنا به فرهنگ و اداب و سنن هر شهری نهضت عاشورا را پاس می‌داریم و به امانت این رسم را به آیندگان نیز می‌آموزیم و می‌سپاریم رسمی که نسل‌به‌نسل و سینه‌به‌سینه به ما رسیده است.
اما نظر نسل امروز درباره نحوه آشنایی کودکان با فرهنگ عاشورا چیست؟ نذری چه تاثیری از گسترش فرهنگ عاشورا دارد؟ در شهر و اقوام مختلف مراسم عاشورا با چه ویژگی‌های خاصی همراه است، آیا رسانه‌های مکتوب، و دیداری نقشی در تبین و ترویج فرهنگ عاشورا دارند؟ سؤالاتی که تعدادی از هم‌‌وطنان به ما پاسخ دادند.
از کودکی در تعزیه شرکت داشته‌ام
آمنه سعیدی ۳۸ساله اهل شهر ری می‌گوید: «ما از کودکی در تعزیه‌ها شرکت داشتیم و نذری دادیم. وقتی کرونا آمد اولین مسأله این بود که نذری ندهند؛ در حالی که خیلی از خانواده‌های نیازمند با این نذری‌ها بخش کمی از نیازهای خود را تامین می‌کنند.
نذری‌دادن، مردم یک محله را به هم نزدیک‌تر می‌کند و حال و خوای خوبی دارد. در نذری هم محبت هست، هم کمک‌کردن و هم انفاق. اگر کسی مشکل دارد از طریق تجمعات تعزیه متوجه می‌شدیم مثلاً مادر من وقتی سرطان داشت بارها از طریق بلندگوی تعزیه اعلام شد تا مردم دعا کنند و برای بسیاری از بیماران نیز این‌گونه بود.
به‌طور کلی در شهرستان‌های کوچک که بافت سنتی دارند این تعزیه‌ها به بهترین شکل برگزار می‌شود و هنوز صفای خود را دارد. گاهی در همین تعزیه‌ها اتفاقات و جریان‌هایی تعریف می‌کنند که مثلاً در شهر دیگر تفاوت دارد و این باعث می‌شود جوان‌ها خیلی برای‌شان سؤال پیش بیاید. به نظرم در جاهایی که به خوبی جریان عاشورا روایت نمی‌شود و یا غلو می‌شود باید نظارت باشد و به این مسائل توجه شود و شبهه‌ها را جواب بدهند.»
او می گوید: «سریال‌هایی را که برای محرم می‌سازند خیلی دوست دارم. فرصت کتاب‌خواندن ندارم ولی مثلاً سریال مختار بسیار آموزنده است. هزار بار هم ببینم باز با بچه‌هایم می‌نشینم می‌بینم.»
جلالی که ساکن استان خراسان شمال، گنجینه فرهنگ‌هاست، تصریح می‌کند: «در روستای ما تعزیه‌های زیبایی برگزار می‌شود کاروان اسیران در شهرستان خیلی موثر است و آن را دوست دارم. قبلاً هم به امام‌زاده شیرعلی قم می‌رفتیم. دسته‌های بزرگی می‌آمد و بعد به حرم می‌رفت. رسم نخل‌گردانی هم در بجنورد رواج دارد که خیلی باشکوه برگزار می‌شود، رسم حلیم‌پزان هم داریم که خیلی عالی است و همه مردم مشارکت می‌کنند.»
تصویر زیبایی از تعزیه‌خوانی داریم
رضا طیبی معلم ۴۵ سال لیسانس اهل اراک می‌گوید: «ما هیئت‌های فعالی داریم و اگر بین هیئت‌ها و مدارس تعامل خوبی صورت بگیرد قطعاً اثرگذار است. البته با توجه به شیوع کرونا به نظر می‌رسد باید برنامه‌ها متناسب با شرایط تغییر کند تا در اشاعه فرهنگ عاشورا و سبک زندگی براساس ائمه اطهار و فرهنگ ایثار و شهادت نقش مهمی داشته باشند.
ما از کودکی و نوجوانی تصاویر زیبایی از تعزیه‌خوانی داریم و امروز نیز این میراث بزرگ به جا مانده است. اگر بتوان تعزیه‌ها را به بهترین شکل ساماندهی کرد، در این شرایط نیز امکان حضور مردم هست و بنابراین موثر خواهد بود.»
طیبی اظهارمی افزاید: «من سعی کرده‌ام با مطالعه و تحقیق درست شبهات خود را در مورد قیام عاشورا و ابعاد مختلف آن پاسخ بدهم و به شاگردانم نیز توصیه می کنم با مطالعه مسائل را ارزیابی کنند. گاهی برای اینکه بین جوانان و فرهنگ عاشورا فاصله ایجاد کنند شبهاتی را به وجود می‌آورند که ممکن است جوان‌ها به دلیل روحیه‌ای که دارند این تحریف‌ها را باور کنند پس باید هوشمندانه در این باره اقدام کرد.»
او تصریح می‌کند: «شاید بهترین خاطرات را از نذری داریم؛ از دیگ‌های بزرگ در وسط حیاط و مردمی که مهمان این سفره‌ها می‌شدند این اتفاقات بسیار حال وهوای مردم را عوض می‌کند. حس خوبی است وقتی برای نذری تلاش می‌کنیم تا مردم را مهمان کنیم به نظرم خیلی مفهوم دوستی و مهربانی دارد.»
این آموزگار می‌افزاید: «یادم است سؤالی برایم پیش آمد که چرا امام حسین(ع) مانند امام حسن(ع) صلح نکرد و چرا خانواده اش را با خودش برد؟ این موضوع را در مدرسه به عنوان تحقیق مطرح کردند و خیلی جواب درستی پیدا نکردم. آخر سال بود و حتی فرصتی نشد درباره آن حرفی بزنیم. سؤالات دیگری هم وجود دارد و به نظرم در مدارس وقتی در کتاب‌های درسی تحقیق می‌دهند باید پاسخ هم بدهند.»
تعزیه سیار اراک
او درباه آیین های ماه صفر و محرم شهر اراک می‌گوید: «تعزیه سیار اراک یکی از آیین‌های نمایشی سوگواری است که در شهر اراک برگزار می‌شود و قدمت برگزاری آن به زمان تاسیس این شهر یعنی بیش از ۲۰۰ سال قبل برمی گردد که در طول ۱۱ روز اول ماه محرم در بازار سرپوشیده اجرا می شده است.»
هیئت‌ها به دور از جریان سیاسی باشند
ابراهیم توکلیان ۳۲ساله اهل شیراز می‌گوید: «هیئت‌های مذهبی در تدوام فرهنگ عاشورا خیلی موثرهستند، اما در بعضی از برنامه‌ها مثلاً می‌بینم اسم فلان هیئت خاص را می‌آورند. اگر هیئت‌ها واقعاً به دور از جریان‌های سیاسی باشند و هدف‌شان فرهنگی باشد می‌توانند روی همه اقشار اثر گذار باشد به خصوص در مورد عاشورا که واقعه‌ای بزرگ تربیتی است.
مثلاً الان در روستاها و شهرها تعزیه پررنگ‌تر برگزار می‌شود معتقدم اگر هیئت و تعزیه بتواند حرف اصلی را به خوبی بزند و جریان را به درستی روایت کند برای نسل حاضر بسیار مفید است، ما خودمان از پای همین تعزیه‌ها عاشورایی شدیم.»
این هم‌وطن می‌گوید: «مگر می‌شود در فضای مجازی با شبهه‌ای روبه‌رو نشد خیلی از مسائل را در این فضا زیر سؤال می‌برند، مثلا همین قیام عاشورا درباره‌اش مسائلی مطرح می‌کنند که ممکن است واقعاً انسان را سست‌عقیده کند، این مشکل نسل جوان است که به نظرم باید در فضای مجازی کارشناسان مذهبی درصدد پاسخ به این دست شبهه‌ها برآیند چراکه این نسل عصر ارتباطات به درست یا غلط، یاد گرفته جواب همه سؤال‌ها را از طریق فضای مجازی بیاید. متأسفانه اهل مطالعه و تحقیق نیستند.»
اومی افزاید: «خیلی از ماها فکر می‌کنیم نذری‌دادن فقط برای حاجت است؛ اما این‌طور نیست. نذری‌دادن خیلی خوب است مخصوصاً اگر سفره‌ای برای نیازمندان باشد، به زندگی بانیان آن برکت می‌دهد. نذری که فقط برای ریاکاری و مختص ثروتمندان و مهمان‌های خاص باشد که فایده‌ای ندارد.»
توکلیان می‌گوید: «سریال‌های تلویزیونی و فیلم‌های سینمایی در تببین فرهنگ عاشورا خیلی مؤثر هستند البته کتب متعددی هستند که در ترویج و فرهنگ عاشورا قلم زده شده، اما من رسانه دیداری را ترجیح می‌دهم ، فیلم روز واقعه رو خیلی دوست دارم، سریال مختار را خیلی می‌پسندم. تنهاترین سردار هم خیلی خوب بود.»
او درباره آداب و سنن مربوط به عاشورا می‌افزاید: «دار‌الرحمه شیراز یکی از مکان‌هایی است که مراسم پرده‌خوانی به ویژه در روزهای تاسوعا و عاشورا از قدیم در آن برگزار می‌شد؛ جز این، زیارت به خاک رفتگان و هم‌چنین سنت حمل کوزه آب به دست کودکان از دیگر مراسمی است که در دهه محرم در شیراز برگزار می‌شود.»
نباید فرهنگ نذری از میان برود
خانم موسوی ۴۱ ساله مربی قرآن و مداح و درس سطح ۲ حوزه ساکن قم درباره هئیت می‌گوید: «هیئت‌ها دارای ظرفیت‌های بسیار مهمی هستند که متاسفانه ناشناخته مانده است، هیئت دارای امکاناتی است که در جهت آموزش و پژوهش و ترویج مبانی دینی و حتی تبلیغ می‌توانند اثربخش باشند و در شرایطی که جوانان و نوجوانان اوقات فراغت زیادی دارند می‌توان برنامه‌ریزی‌های خوبی برای فرزندان در هیئت‌ها داشت.
تاثیر تربیتی محرم و صفر و مراسم دینی و مذهبی بسیار زیاد است و هیئت‌ها می‌توانند نسل جوان را با فرهنگ عاشورا و شهادت و مهدویت آشنا کنند. هر چند باید به خوبی مورد حمایت قرار بگیرند و فرصت رشد و بالندگی را به هیئت‌ها بدهند. مدیریت شهری نیز باید ظرفیت خوبی را برای هیئت‌ها در مسائل فرهنگی و معنوی در نظر بگیرد.»
او بیان می‌کند: «تعزیه به زیبایی واقعه عاشورا را تفسیر می کند البته هر چقدر در تعزیه‌گردانی به سمت مطالعه دقیق عاشورا و جریان‌ها پیش برویم از تحریف نیز جلوگیری می‌شود. ممکن است در تعزیه‌ای مسائلی مطرح شود که واقعیت ندارد و تحریف است خوب با توجه به گستردگی فضای مجازی این مسائل بُلد می‌شود و لطمه زیادی به عقاید می‌زند. باید تعزیه‌ها با نظارت دقیق مدیریت شود البته تعزیه‌گردان‌ها نیز باید ساماندهی شوند و از نظر علمی در بیان جریان عاشورا آن‌ها را تغذیه کرد.
هرچه میزان مطالعه بیشتر شود شبهات نیز کمتر می‌شود شاید در نوجوانی برای‌مان سؤالاتی پیش می‌آمد اما سعی کردیم از طریق منابع دقیق این سؤالات را پاسخ دهیم، اما گاهی یک شبهه بدون پاسخ می‌تواند از اساس ریشه تدین و تدبر را بزند و اعتقادات را برباد دهد پس باید مبلغین دینی و حوزیان و متولیان در این باره هوشمند باشند.»
این مبلغه می‌گوید: «فرهنگ نذر نباید در جامعه از میان برود در این روضه‌های خانگی گاهی نذرهایی انجام می‌شود که علاوه بر ایجاد همدلی بین مردم واقعاً گره‌ای از مشکلات افراد می‌گشاید کسی که حاضر است برای امامان معصوم از جمله امام حسین نذری بدهد قطعاً دست بخشنده‌ای برای کمک به نیازمندان دارد و باید این امر تقویت شود.
ما در قالب نذرهای بیشماری می‌توانیم بخش زیادی از مشکلات را حل کنیم، غذای نذری و توزیع اقلام ضروری با رعایت بهداشت در منازل به‌طور حتم اثر زیادی دارد و همه را بر سر سفره اهل‌بیت می‌نشاند. ما درباره واقعه عاشورا ابعاد مختلفی داریم که هنوز به درستی به آن پرداخته نشده و می‌توان از زبان کتاب و فیلم یک جریان‌سازی خوبی را رقم زد بنده هم کتاب‌ها و فیلم‌هایی را در این رابطه خوانده و دیده‌ام و دوست دارم بیشتر مطالعه کنم. مطالعه هر چه دقیق‌تر باشد بهتر می‌توان روی مردم اثر گذاشت و آن‌ها را با رسالت اصلی قیام عاشورا آشنا کرد.»
او بیان می‌کند: «در قم در روز عاشورا هئیت‌های مختلف عزاداری نمایش زیبایی از ارادت خود را به ساحت بانوی حرم فاطمه معصومه(س) با علم‌گردانی، زنجیرزنی درشهر قم به نمایش می‌گذارند، اما مهم‌ترین سنت که در قم بیش از۵۰۰سال قدمت دارد مجالس خانگی است که در دوماه صفر و محرم برپاست و به تأسی از خانم حضرت زینب (س) مراسم برگزار می‌شود.
معتقدم سنت‌های قدیمی احیا شود و نسل جوان را با آن آشنا کرد به خصوص روضه‌های خانگی از حال و هوای بی‌نظیری برخوردار است و یک ظرفیت مهم فرهنگی است که اگر به خوبی احیا شود بسیاری از آسیب‌ها از میان می‌رود.»
اگرچه در برهه‌ای از زمان برگزاری آداب و سنن عاشورایی در کشورمان رو به کاهش نهاد، اما امروز سنت‌هایی عاشورایی به زیبایی تمام در کشورمان با تنوع بالا برگزار می‌شود که هرکدام و به هر شکل گویایی ارادت بی‌اندازه ملت ما به اهل‌بیت پیامبر است.
اما برای بقا و ماندگاری عاشورا باید نسل جوان را از طریق شرکت در مراسم ماه محرم این فرهنگ را تداوم بخشید.پایان پیام/۱۱۰
