ظرفیت‌های گردشگری قم؛ که باید آن را شناخت

استفاده از ظرفیت‌های گردشگری در هر منطقه می‌تواند رشد اقتصادی را برای مردمان آن به ارمغان بیاورد. اما آنچه از اهمیت بیشتری برخوردار است شناخت این ظرفیت ها توسط ساکنان آن منطقه و تلاش برای  معرفی جاذبه‌های مختلف گردشگری مذهبی، تاریخی، طبیعت گردی است.

همیشه تعطیلات نوروزی بهترین فرصت برای سفر و گردش بوده است. البته همیشه نیاز نیست که برای سفر و لذت بردن از مناظر طبیعی و تاریخی هزینه‌های زیادی را متحمل شد بلکه می‌توانیم از ظرفیت‌های گردشگری محل سکونت خودمان بهره مند شویم.

استان قم یکی از کلانشهرهای ایران با تمدنی کهن است که با پنج بخش روستایی و عشایری از غنی ترین استان‌های ایران در گردشگری تاریخی، فرهنگی، مذهبی و طبیعت است.

ایسنا، قصد دارد در ایام نوروز بخشی از جاذبه‌های تاریخی، مذهبی، طبیعت گردی استان قم را معرفی کند.

در همین راستا با یک راهنمای گردشگری تاریخی، فرهنگی و طبیعت گردی به گفت‌وگو پرداختیم.

اکرم صادقی راهنمای گردشگری تاریخی فرهنگی و طبیعت گردی و مدیرعامل تشکل مردم نهاد انجمن توسعه زندگی بومی شوکا است که با هدف آموزش و توانمندسازی جامعه محلی در حوزه گردشگری و صنایع دستی فعالیت می‌کند. به گفته خودش از سال ۱۳۸۴ در حوزه گردشگری فعالیت می کنم و هز سال ۱۳۹۵ با گذراندن دوره‌های تاریخی فرهنگی و دوره تخصصی طبیعت گردی با مجوز رسمی از اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به صورت حرفه‌ای و تخصصی وارد شغل راهنمایان گردشگری و تورلیدری شدم و در برگزاری تورهای قمگردی در حوزه‌های مختلف (گردشگری عشایر، کودک، غذا، پوشاک، صنایع‌دستی)، بافت گردی و طبیعت گردی و برگزاری جشنواره‌های گردشگری و صنایع دستی فعالیت کردم.

اکرم صادقی عنوان کرد: قم با تمدنی هفت هزارساله و بیش از سیصد جاذبه گردشگری، سایت‌های تاریخی و طبیعت گردی مقصد گردشگران داخلی و خارجی است.

وی ادامه داد: از این شهر سه بار در شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی نام برده شده و هر سه بار نیز همراه با نام اصفهان است.

نیشتند منشور برپرنیان   خراسان و ری تا قم و اصفهان

صادقی افزود: نام قم در شاهنامه‌ی فردوسی نشانه‌ی شهرت آن در دوره پیش از اسلام است. فردوسی شهر قم را در کنار شهرهای عصر پیشدادیان و کیانیان آورده است.

بفرمود عهد قم و اصفهان        نهاد بزرگان و جای مهان

نویسد ز مشک و ز عنبر دبیر     یکی نامه از پادشا بر حریر

یکی مهر زرین بر او برنهاد        بر آن نامه شاه آفرین کرد یاد

در منظومه ویس و رامین که داستان آن مربوط به پیش از اسلام است، نام قم یادشده‌ است:

ز گرگان و ری و قم و صفاهان     ز خوزستان و کوهستان و ارّان

ز گرگان و ری و قم و صفاهان    که رامین را بدندی، نیک، خواهان

وی یادآور شد: آخرین یاد کرد از قم آن است که گوید انوشیروان مملکت خویش را به چهار بهر تقسیم کرد که یکی از آنها ولایت قم و اسپهان بود:

جهان را ببخشید برچار بهر        وزو نامزد کرد آباد شهر

نخستین خراسان از او یاد کرد    دل نامداران بدو شاد کرد

دگر بهره زو بد قم و اسپهان       نهاد بزرگان و جای مهان

صادقی بیان کرد: به گواهی این ابیات قم شهر کهنسال و مهمی بوده است، منابع دیگر نیز این کهنسالی را گواهی می دهند. اما با وجود قدمت آن، شهرت قم مربوط به دوران اسلامی است. در حدودالعالم از بزرگی شهر و کشت و برز آن یاد شده و اصطخری نیز از محصولاتش نام برده است. طبق تاریخ قم نام قم در اصل کُمیدان بوده است.

وی اظهار کرد: بسیاری از مورخان، قم را شهری می‌دانند ساخته خُمانی دختر بهمن. و شاید نام کنونی قم و پیشینش کمیدان و کُم که به این شهر اطلاق می‌شده و می‌شود نیز از همین ریشه بوده باشد. همچنین ریشه نام این شهر به «کومه» به معنای اتاقک‌های کلبه‌مانندی که چوپانان برای استراحت می‌ساختند، بازمی‌گردد. با الهام از واژه «کومه» این شهر به نام «کُم» خوانده شد. قُم تلفظی از نام کُم است که اعراب آن را به صورت امروزی درآوردند.

صادقی اضافه کرد: هسته اولیه قم امروزی، محله «لب چال» است. این محل در روزگار باستان دهی با ساکنان زرتشتی بوده که «ممجان» (MEMJAN) ) نامیده می‌شده‌است.

وی عنوان کرد: مسیرهای گردشگری داخل بافت تاریخی قم بیش از پانزده مسیر پیاده روی است که شامل ابنیه های تاریخی دوره سلجوقی، صفویه و قاجار است. همچنین در حاشیه و روستاهای قم سایت‌های تاریخی و تپه‌های باستانی با قدمت ۸۵۰۰ ساله و هفت هزارساله که سکونتگاه اولیه مردم قم بوده است از جاذبه‌های گردشگری تاریخی فرهنگی محسوب می‌شود.

صادقی گفت: در روستاهای قم دوران‌های مختلف تاریخی، هخامنشی، اشکانیان، ساسانیان، گورکانیان، سلجوقیان و … می‌تواند در مسیر گردشگری قرار بگیرد. همچنین در حوزه طبیعت‌گردی نیز بخش‌های متفاوت در روستاها در چهار فصل سال از جاذبه‌های خاص گردشگری برخوردار است.

وی تصریح کرد: باغات انار قم روزگاری شهر را چون حصاری در بر گرفته بود و رودخانه انار بار قم بجا مانده از زمانی است که شهر را سیزده دروازه آن در برابر هجوم دشمنان تسخیر ناپذیر کرده بود، محلات و بافت های تاریخی امروز یادگار دوران پیش از حمله اعراب به ایران است؛ دروازه ری، دروازه کاشان، دروازه تهران محلاتی که حالا در مرکز شهر قرار گرفته از آن جمله سیزده دروازه شهر است.

تالاب مُره، کاروانسرای دیرگچین، کاروانسرای سنگی کاج محمدآباد، قلعه گلی کاج محمدآباد می تواند یکی از مسیرهای قمگردی باشد.

کاروانسرای دیر گچین قم

این راهنمای گردشگری گفت: کاروانسرای دیر گچین قم، با قدمت ساسانی_صفویه است، یکی از آثار باقی‌مانده از تاریخ ایران در شهر قم است که لقب مادر کاروان‌سراهای ایران را از آن خود کرده است و می‌توان آن را به‌عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری این شهر معرفی کرد. طراحی، ساخت و معماری این مجموعه در نوع خود قابل‌توجه است و به همین دلیل، مورد توجه بسیاری از کارشناسان معماری قرار دارد.

تالاب مُره

صادقی بیان کرد: تالاب مره قم یکی از بزرگترین تالاب‌های فصلی استان قم است که از طریق رودخانه دائمی شور تغذیه می‌شود؛ تالاب مره که وجه تسمیه نامش به دلیل کوهی به همین نام در این منطقه است؛ زیستگاه پرندگان مهاجر فصلی و دائمی است که فضایی دیدنی و جذاب را برای تماشاگران به ارمغان می‌آورد.

قلعه گلی محمدآباد

وی اظهار کرد: اشکانیان به فرماندهی (ارشک یا اشک) علیه سلوکیان قیام کردند و آن‌ها را از ایران بیرون راندند و خود تقریباً پنج قرن بر ایران فرمان‌روایی کردند. با وجود این دوره‌ پانصد ساله و وسعت قلمرو آثار اندکی از این دوره به‌دست‌آمده است؛ از بررسی در همین آثار اندک آشکار می‌شود که اشکانیان به‌تدریج در طی امپراتوری خود تلاش کردند تا هنر اصیل ایرانی را احیا و سبک‌ها و شیوه‌های هنری خاص ایجاد نمایند.

صادقی ادامه داد: قلعه گلی محمدآباد کاج در ۵۰ کیلومتری شمال شرقی قم، شمال روستای محمدآباد کاج، در کنار کاروانسرای سنگی محمدآباد واقع شده است؛ قدمت این بنای خشتی به دوره اشکانی برمی گردد و تا دوره صفویه مورد استفاده بوده است.

وی با بیان اینکه این اثر در سال ۱۳۸۰ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، تاکید کرد: قلعه گلی محمدآباد در مسیر جاده ابریشم قرار داشته و در گذشته به لحاظ موقعیت جغرافیایی برای تاجران و مسافران بسیار حائز اهمیت بوده است؛ دیوار خشتی ضخیم به جا مانده از این قلعه بر روی تپه ای قرار دارد، این دیوار قطور و بلند همچنان سرپاست و تا پشت قلعه و گرد شارستان ادامه دارد.

کاروانسرای سنگی کاج محمد آباد

وی ادامه داد: کاروانسرای سنگی محمدآباد مربوط به دوره سلجوقی است و در شهرستان قم، بخش مرکزی، روستای محمدآباد واقع شده است.

صادقی یادآور شد: کاروانسرا مساحتی چند هکتاری دارد و یکی از بزرگترین کاروانسراهای ایران است. این اثر در سال ۱۳۷۷ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

این راهنمای گردشگری بیان کرد: کاروانسرای سنگی محمدآباد که در متون تاریخی از آن به عنوان کاروانسرای دیر کاج یاد شده است، در فاصله ۴۸ کیلومتری شمال شرقی قم و در نزدیکی روستای محمدآباد کاج در منطقه قمرود واقع شده است. این قلعه در نقطه ثقل راه های تاریخی قم به ری و ساوه و درحال حاضر جاده قم-گرمسار قرار دارد.

صادقی گفت: کاروانسرای سنگی محمدآباد قدمتی مربوط به دوره سلجوقی دارد. با توجه به شواهد معماری و منابع تاریخی، این کاروانسرا در نیمه اول قرن ششم هجری قمری مصادف با زمان فرمانروایی سلطان سنجر سلجوقی احداث شده است.

وی اضافه کرد: این محل در طول تاریخ جزئی از قلمرو قم محسوب می‌شد و در طی قرون و اعصار مختلف منزلگاه مهمی بر سر راه های قم به ری، قم به ورامین و ساوه به طرف خراسان (مسیر جاده بزرگ خراسان) و برعکس بوده است. موقعیت آن در حاشیه کویر به گونه ای بود تا کاروانیان علاوه بر استفاده در مسیر شمال به جنوب در مسیر شرق به غرب نیز از آن استفاده می‌کردند.

صادقی تصریح کرد: کاروانسرای دیرکاج با فرمی مستطیلی و پلانی چهار ایوانی حیاط دار به گروه کاروانسراهای مناطق مرکزی ایران تعلق دارد. کاروانسرا دارای دو حیاط است. حیاط اول که در شرق واقع گردیده فاقد حجره ها و تاسیسات جانبی است و احتمالا برای نگهداری احشام و ستوران مورد استفاده بوده است.
وی ادامه داد: ورودی حیاط دوم که بخش اصلی کاروانسرا است در جبهه غربی حیاط اول تعبیه گردیده است. با سردری بلند و دو طبقه که دارای طاق نماهای تزئین شده آجری در جانبین است.

صادقی اظهار کرد: طبقه فوقانی سردر احتمالا محل استقرار کاروانسرا سالار بوده است. دالان مستطیل شکل، راهروی اتصال دو حیاط است که ایوان جنوبی بنای اصلی نیز محسوب می‌شود.

وی افزود: ایوان جبهه غربی بنا (درست رو به روی ورودی) وسیع تر از سایر ایوان ها است و در جانبین دارای فضاهای متفاوت و ویژه ای است. یکی ساختمان دو طبقه کنج شمال غربی است که با اتاق های مجلل و خوش منظر که جایگاه ویژه افراد خاص بوده و دیگری فضای مستطیل شکل طبقه همکف که احتمالا اصطبل اختصاصی بزرگان ساکن در طبقه فوقانی بوده است.

صادقی تاکید کرد: برخلاف شکل مرسوم کاروانسراهای دوره های بعدی، کاروانسرای دیرکاج مانند اغلب کاروانسراهای عصر سلجوقی فاقد اصطبل در پشت حجره ها و گرداگرد صحن است.

وی بیان کرد: حصار کاروانسرا با عظمتی چشم گیر با لاشه سنگ پوزه کوه و ملاط گچ و آهک و قطری نزدیک به سه متر ارتفاعی دو برابر تاسیسات داخلی گرداگرد بنا را در برگرفته و دارای چهار برج نیم دایره در گوشه ها و سه برج پشتیبان در میان اضلاع شمالی، جنوبی و غربی است.

صادقی گفت: مصالح ساختمانی کاروانسرای محمدآباد لاشه سنگ های کوه های همجوار است که تماما در حصارها، برج ها، پی اتاق ها، حجره ها و جرز رواق ها به کار رفته است. طاق های بیضوی و آهنگ اتاق ها، رواق ها و ایوان ها با استفاده از آجر است. از شواهد موجود پیدا است که تعمیرات متعددی طی قرون و اعصار در این کاروانسرا صورت گرفته است.

وی ادامه داد: این کاروانسرا در سال ۱۳۹۶ مرمت شد و از سنگ های خود کاروانسرا در جهت جلوگیری از ریزش دیواره ها استفاده شد.

صادقی یاآور شد: دو بنای اشکانی و سلجوقی در کنار هم می تواند بهترین پتانسیل برای جذب گردشگر باشد که متاسفانه رها شده است و تخریب و آسیب  زیادی توسط حفاران غیرمجاز به این دو بنای ارزشمند و تاریخی وارد گردیده است.انتهای پیام