راهکارهای مقابله با چالش‌های امر به معروف و نهی از منکر

آستان بهارستان ؛ حجت الاسلام محمدباقر مشکاتی فعال رسانه‌ای در مقاله‌ای به راهکارهای پیش روی فریضه امر به معروف و نهی از منکر در جامعه ایران اشاره کرده است که متن کامل آن را در ادامه خواهید خواند: 

مقدمه:

در قرآن کریم ده ها آیه مربوط به امر به معروف و نهی از منکر در قرآن کریم آمده است؛ برخی آیات به این فریضه به طور مستقیم و با صراحت اشاره کرده و در برخی دیگر به طور تلویحی و ضمن بیان مصادیقی از آن ها به امر به معروف و نهی از منکر سفارش نموده است. با این حال، مفسران و محققان علوم قرآنی تعداد قابل توجهی از آیات را ذیل این موضوع دسته بندی کرده اند.

در این نوشتار به عنوان نمونه به آیه شریفه ۴۱ سوره مبارکه حج اشاره می کنم: “وَالَّذِینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاهَ وَآتَوُا الزَّکَاهَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ ۚ وَإِلَى اللَّهِ تَصِیرُ الْمَصَائِرُ” ؛ (آنان که خدا را یاری می‌کنند) آنهایی هستند که اگر در روی زمین به آنان اقتدار و تمکین دهیم نماز به پا می‌دارند و زکات می‌دهند و امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند و (از هیچ کس جز خدا نمی‌ترسند چون می‌دانند که) عاقبت کارها به دست خداست.

 علاوه بر این آیات، روایات و احادیث متعددی نیز از پیامبر اکرم (صلوات الله علیه و آله) و ائمه اطهار (علیهم السلام) در مورد اهمیت و ضرورت امر به معروف و نهی از منکر نقل شده است که نشان دهنده جایگاه ویژه این فریضه در دین اسلام می باشد.

حضرت امام حسین (علیه السلام) در طول مسیر حرکت جهادی خود به کربلا و در خطبه‌های مختلف، بارها به امر به معروف و نهی از منکر به عنوان یکی از اهداف قیام خود اشاره کرده‌اند. به عنوان مثال، ایشان قبل از حماسه عاشورا در منزل بنی سعد فرمودند: ” من برای اصلاح امت جدّم رسول خدا (ص) و برای امر به معروف و نهی از منکر و برای احیای سنت‌ها و سیرت جدّم و پدرم خروج کرده‌ام.”

از این روی شایسته است در ایامی که متعلق سید و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام است، در قالب سلسله یادداشت‌های کاربردی و با هدف بازگشایی افق‌های نو و شکل گیری رویکرهای عملی کارآمد و تاثیرگذار در این عرصه، به این موضوع مهم و حیاتی بپردازیم.

۱٫ تبیین و ترویج مفاهیم امر به معروف و نهی از منکر: اولین قدم برای مقابله با چالش های امر به معروف و نهی از منکر، تبیین و ترویج صحیح مفاهیم و اهداف این فریضه در جامعه است. این کار باید از طریق فعالیت های فرهنگی و آموزشی و با استفاده از ابزارهای مختلف مانند رسانه ها، مدارس، مساجد و حوزه های علمیه به ویژه رسانه ملی صورت گیرد.

۲٫ تاکید بر روش های صحیح و اخلاقی: در آموزش های مربوط به امر به معروف و نهی از منکر باید بر استفاده از روش های صحیح و اخلاقی تاکید شود. این روش ها باید بر پایه مفاهیمی مانند احترام متقابل، مدارا، موعظه حسنه و گفتگوی منطقی استوار باشند.

۳٫ تقویت آموزش و تخصص: برای انجام صحیح امر به معروف و نهی از منکر نیاز به دانش و تخصص در زمینه های مختلف دینی، اخلاقی، اجتماعی و روانشناسی است. برگزاری دوره های آموزشی برای آمران به معروف و ناهیان از منکر و همچنین حمایت از تحقیقات علمی در این زمینه می تواند به ارتقای سطح دانش و مهارت این افراد کمک کند.

۴٫ استفاده از ظرفیت های مردمی: امر به معروف و نهی از منکر یک فریضه همگانی است و همه افراد جامعه در انجام آن مسئول هستند. برای گسترش و نهادینه کردن این فرهنگ در جامعه باید از ظرفیت های مردمی و تشکل های غیر دولتی استفاده کرد.

۵٫ حمایت قانونی و سازمانی: ایجاد چارچوب قانونی و حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر می تواند به تقویت جایگاه این فریضه در جامعه کمک کند. همچنین تشکیل ستادها و نهادهای متخصص در این زمینه نیز می تواند به برنامه ریزی و هدایت فعالیت های مربوط به امر به معروف و نهی از منکر کمک کند.

۶٫ گسرش قلمرو  و توجه به مسائل باطنی: در امر به معروف و نهی از منکر باید فقط به مسائل ظاهری و سطحی توجه نشود، بلکه باید به دنبال تغییر و تحول در باطن و روح انسان ها بود. این امر نیازمند صبر و حوصله و استفاده از روش های تربیتی مناسب است. از سویی به نحوی بایستی عمل کرد که به صورت متوازن همه حوزه ها مشمول امربه معروف و نهی از منکر شود نه صرفا حوزه پوشش و حجاب و عفاف.

۷٫ استفاده از الگوهای مناسب: وجود الگوهای مناسب در جامعه می تواند به ترویج فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر کمک کند. این الگوها می توانند افراد معتقد و دارای مهارت‌ها و شیوه های جذاب و اثرگذار در این زمینه باشند.

۸٫ ترویج فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر در خانواده: خانواده اولین و مهمترین نهاد تربیتی است. لذا، ترویج فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر در خانواده، از کودکی، می‌تواند در نهادینه شدن این فریضه در جامعه موثر باشد. این امر شایسته است با امر به ساده ترین معروف مثل سلام دادن و نهی از ساده ترین منکر مثل دروغ گفتن آغاز شده و به تدریج در بینش و گرایش و منش فرزندان همچون دیگر فرایض دینی پرورش یافته و نهادینه گردد.

۹٫ استفاده از فضای مجازی: می‌توان از طریق شبکه‌های اجتماعی خارجی و پیام‌رسان‌های داخلی به ترویج معروفات و نهی از منکرات پرداخت. این کار می‌تواند به صورت‌های مختلفی مانند تولید محتوا، برگزاری مسابقات و چالش‌ها، راه‌اندازی کانال‌های آموزشی و مشاوره‌ای و… انجام شود.

۱۰٫ نقش هوش مصنوعی در ترویج امر به معروف و نهی از منکر: هوش مصنوعی می تواند به عنوان ابزاری نوین در جهت ترویج امر به معروف و نهی از منکر در جامعه مورد استفاده قرار گیرد. برخی از کاربردهای هوش مصنوعی در این زمینه عبارتند از: ارائه آموزش های مجازی، پاسخ به سوالات شرعی، شناسایی و ترویج معروفات و منکرات، ایجاد شبکه های اجتماعی ویژه و ارائه مشاوره؛ افراد می توانند از طریق هوش مصنوعی مشاوره های لازم را در زمینه امر به معروف و نهی از منکر دریافت کنند. به عنوان مثال، هوش مصنوعی می تواند به افراد در تشخیص معروف و منکر در موقعیت های مختلف و همچنین در انتخاب روش‌های مناسب برای امر به معروف و نهی از منکر کمک کند.

جمع‌بندی: طبق مبانی قرآنی و روایی و موازین عقلی و عرفی “امر به معروف و نهی از منکر”یک فریضه دینی و اجتماعی مسلم و قطعی و یک خودنظارتی فردی و عمومی است. انجام این فریضه، وظیفه ای همگانی است که بر عهده همه مسلمانان، چه زن و چه مرد، چه عالم و چه عامی، چه فقیر و چه ثروتمند می باشد. ترک امر به معروف و نهی از منکر از گناهان کبیره محسوب می شود و می تواند موجب پیامدهای منفی از جمله عذاب الهی و هلاکت جامعه شود.

امر به معروف و نهی از منکر باید با رعایت شرایط و ضوابط شرعی انجام شود. از جمله این شرایط می توان به داشتن علم و آگاهی، قصد خیر، لطف و مدارا، شروع از خود و رعایت مراتب اشاره کرد.

امروزه انجام این فریضه در جامعه ایران با چالش های کوچک و بزرگی روبه روست اما راهکاری متعددی نیز پیش روی ماست که امکان احیاء و نهادینه سازی این حکم قرآنی را به ما می دهد. ترویج و نهادینه کردن فرهنگ دعوت به خوبی ها زیبایی ها و بازداشتن از زشتی و بدی ها در جامعه، نیازمند اهتمام و التفات همگانی به اهمیت فوق العاده این مسئله، مشارکت و همکاری همه آحاد جامعه و تلاش همه جانبه و همدلی و همراهی همه مسئولین و نهادهای حاکمیتی و دولتی و عمومی است.پایان پیام/