پویایی زنان عاشورایی دربستر تاریخ

زهره مهرنوروزی

آستان بهارستان؛ درعمل ساده نیست اینکه یک زن بخواهد جانش را در قامت برادر، همسر و فرزند در راه خدا فدا کند. دل بزرگ می‌خواهد، ایمان می‌خواهد، تاریخ اسلام و سرزمین ما گواه مادران، همسران وخواهران و دختران فراوانی است که در بزنگاه‌های خطر و حمله دشمن  از جان عزیزانشان گذشتند که برای خیلی از ما زنان تصورش هم دشوار است.

برای آشنایی بیشتر با این بانوان با خانم زهره یزدان پناه قره تپه نویسنده کتاب زنان عاشورایی گفت وگویی انجام شده است که خواندن مشروح آن که در ادامه می آید خالی از لطف نیست.

• تعریف شما از«زنان عاشورایی» چیست؟ به عبارت دیگر، «زنان عاشورایی» چه کسانی هستند؟

اگرفقط ازابعاد تاریخی به قضیه عاشورا نگاه کنیم، زنان عاشورایی، زنانی

هستند که در دهم محرم سال ۶۱ هجری نهضت امام حسین (ع) درکربلا را به گونه‌های مختلف یاری کردند.

یعنی نگاه صرفاً تاریخی به قضیه عاشورا و زنان عاشورایی، باعث محدود شدن این زنان به روز عاشورا و سرزمین کربلا می‌شود. در صورتی که ما درتاریخ حماسه عاشورا، زنی مانند طوعه را داریم که مدت زمان کوتاهی قبل از واقعه عاشورا، تنها پناه دهنده مسلم ابن عقیل فرستاده امام حسین (ع) به کوفه است.

یا زنان قبیله بنی اسد، بودند که مردان خود را وادارمی کنند تا پیکرهای شهدای کربلا که سه روز بود زیرآفتاب سوزان دشت کربلا بر زمین مانده بود، خاک‌سپاری کنند.

یا شخصیتی مانند ام البنین (س) هنگام حادثه عاشورا، درکربلا حضورنداشته؛ اما وقتی درمدینه، خبرواقعه کربلا به ایشان می رسد، به جای اینکه سراغ چهار پسرش ازجمله حضرت عباس (ع) را که همگی درکربلا در رکاب امام حسین (ع) بودند را بگیرد، می‌گوید: «ازحسین، چه خبر؟»

ببینید، این همان اندیشه وفرهنگ ولایی است که یک زن عاشورایی دارد. آیا می‌توان ام‌البنین(س) را با چنین فرهنگ و عمل‌کردی اززمره زنان عاشورایی بشمارنیاورد؟ همین ام‌البنین (ع) از طریق مرثیه‌هایی که هنگام سوگواری بر امام حسین (ع) عزاداری برزبان جاری می‌کرده از جمله زنانی است که نقش موثری که در ترویج اندیشه وفرهنگ عاشورا داشته، آیا این زن عاشورایی نیست؟

پس اگر ضمن محور قراردادن اندیشه عاشورایی، تعریف مان ازعاشورا و زنان عاشورایی را، کمی وسعت دهیم، می بینیم، همه کسانی که فرهنگی مشابه فرهنگ عاشورا و همه زنانی که ویژگی‌ها و عمل‌کردها و سبک زندگی مشابه ویژگی‌ها و عمل‌کردها و سبک زندگی زنان عاشورایی، در زمره عاشوراییان و زنان عاشورایی هستند و می‌توانند زیر خیمه عاشورای امام حسین (ع) قرار بگیرند که ستون آن زنی مانند حضرت زینب (س) است که اوج تجلی تربیت عاشورایی ایشان در واقعه کربلا بروز و ظهور پیدا می‌کند.

• آیا زنانی که سال‌ها قبل از واقعه عاشورا زندگی کرده‌اند را هم می‌توان در صورت داشتن همان ویژگی‌ها ازجمله زنان عاشورایی برشمرد؟

با آن تعریفی که ازعاشورا و زنان عاشورایی و ویژگی‌های زنان عاشورایی

کردیم، بله. یعنی اگر به واقعه عاشورا، نگاه تاریخی نداشته باشیم، زنانی مانند آسیه هم از زنان عاشورایی بشمار می‌آیند. چون قضیه عاشورا قبل از عاشورای ۶۱ (ه ق)، بر انبیا و اوصیا معروف بوده است.

مگر نه اینکه حتی حضرت آدم (ع)، بر واقعه عاشورا و حادثه کربلا می گرید؟ مگر نه اینکه حتی رسول گرامی خدا (ص)، حضرت فاطمه (س) را از مصائبی که بر فرزندش حسین (ع) خواهد گذشت وی را آگاه کرده بود؟ با این نگاه، حتی زنانی هم که سال‌ها قبل از واقعه عاشورا زندگی کرده‌اند، اگر همان ویژگی‌ها را داشته باشند، زیر خیمه عاشورا می‌توانند حضور داشته باشند.

برای مثال به هرکدام از زنان بهشتی مانند حضرت آسیه، حضرت خدیجه وسمیه مادرهمسر یاسر ومادر عمار نگاه کنید، می‌بیندید، درآنان هم ویژگی هایی وجود دارد که با برخی ازویژگی‌های زنان عاشورایی مطابقت دارد.

• چرا وقتی درمورد عاشورا و زنان عاشورایی صحبت می‌کنیم، ناخودآگاه، حضرت زینب (س) را به عنوان شاخصه زنان عاشورایی بشمارمی‌آوریم؟

به خاطراینکه اوج تربیت عاشورایی در واقعه عاشورا توسط حضرت زینب (س)، تجلی پیدا می‌کند. فرهنگ عاشورا، کامل‌ترین فرهنگ تربیتی و الگوی انسان سازی درجهان هستی است. عاشورا را خیمه ای فرض کنید که ازمردان، حضرت سیدالشهداء (س) واززنان حضرت زینب (س)، ستون این خیمه هستند.

اگرآنها نباشند، این خیمه فرومی‌ریزد. همه مردان و زنان عاشورایی، حول محوراین دوستون، حرکت و رفتار می‌کنند.

در فرهنگ زنان عاشورایی، خدا محور همه اعمال است

• مهم‌ترین ویژگی‌های زنان عاشورایی چه بوده که از آنان چهره‌هایی ماندگار درتاریخ ساخته است؟

هرکدام از زنان عاشورایی به علت تفاوت شخصیتی که با دیگران دارند، ویژگی‌هایی خاص شخصیت خود دارند؛ اما، همه آنها ویژگی‌های مشترکی دارند که از بیانگر سرچشمه یکسان اندیشه و فرهنگ آنان است.

برخلاف برخی اندیشه‌های موجود در دوران معاصر بخصوص در جهان غرب که خدا را ازباطن اعمال حذف می‌کنند و اخلاق وانسانیت منهای خدا را جایگزین آن می‌کنند، دراندیشه و فرهنگ زنان عاشورایی، خدا محور همه اعمال است. همه چیز در راه خدا و رضایت خداوند قرار دارد.

ولایتمداری از ویژگی های بارز زنان عاشورایی است. حضرت زینب (س) بعد از واقعه عاشورا، طلایه دار کاروان اسرای کربلاست. زنی با شخصیت زینب کبری (س) که درحالی که دربند اسارت است، اما با سخنوری حکیمانه ومُدبّرانه اش، عبیدالله بن زیاد و یزید بن معاویه را عاجز می‌کند.

زنی که در شرایط بحرانی روزعاشورا و بعد آن، مدیریت بحران می‌کند و روحیه بخش زنان و کودکان اسیر است، اما همین زن، هیچگاه تأسی برامام معصوم و اطاعت از ولایت را فراموش نمی‌کنند. چه تأسی برامام حسین (ع) و چه، تأسی برامام سجاد (ع) که حتی از نظر سنی، ایشان کوچک‌تر بودند. حتی همراهی ایشان با امام حسین (ع)، نه به خاطر فقط رابطه عاطفی یک خواهر و برادر- که البته همین هم جای خود را دارد- بلکه ازمنظر رابطه امام (ع) ومأموم است.

ایشان نمی‌خواهد امام‎(ع) خود را تنها بگذارد، نه فقط برادرخود را، در واقع، بصیرت داشتن و شناخت حق از باطل که حتی در این سال‌های اخیر، مقام معظم رهبری بسیارروی آن تأکید می‌کنند و از همه مهم‌تر، عمل بموقع در حمایت و دفاع از حق در راه خدا و ایستادن بموقع در برابر ظلم، تَقَیُد به اصل تَولّی وتَبَرّی یا دوست داشتن دوستان خدا ودشمن داشتن دشمنان خدا، از ویژگی های مهم زنان عاشورایی است.

• نحوه یاری رسانی زنان عاشورایی به نهضت امام حسین (ع) چگونه و در چه قالب‌ها وشیوه‌هایی بود؟

یاری رسانی زنان به نهضت حضرت سیدالشهداء (ع) به شیوه های مختلفی بوده که با وضعیت زمان ومکان وشرایط واوضاع سیاسی و اجتماعی هردوره متناسب بوده است.

گاهی شرایط ایجاب می‌کرده که در کسوت پرستاری وامدادگری حضور داشته باشند، گاهی درکسوت زنان و مادران رزمنده و حتی شهید پرور، ایفای نقش می‌کردند و در تشویق فرزندان و همسران برای حضور در جبهه امام حسین (ع) و یاری رساندن به ایشان نقش موثری داشتند؛ مانند همسر زهیربن قین که با تشویق همسرش به یاری حضرت اباعبدالله (ع)، باعث شهادت و بهشتی شدن و عاقبت به خیری همسرش می‌شود.

اُم خلف – همسر مسلم بن عوسجه پس ازشهادت همسرش درکربلا، پسرش را به جنگیدن دررکاب امام حسین (ع) تشویق می‌کند گاهی با سخنرانی‌های بلیغ، موجب رساند پیام عاشورا و رسوایی حکومت باطل بنی امیه می شوند.

مانند سخنرانی حضرت زینب (س) درکاخ عبیدالله بن زیاد و یزید و یا سخنرانی اُم کلثوم (س) و فاطمه صغری (س) در کوفه، که باعث روشنگری مردم ازاعمال حکومت فاسد

بنی امیه و روشن‌گری علت قیام سیدالشهداء(ع) وپیام‌های اصلی نهضت ایشان می‌شوند.

گاهی هم با برپایی مجالس سوگواری برای امام شهیدشان نقش خود را در رساندن پیام عاشورا ایفا می‌کنند، مانند حضرت اُم البنین (س). گاهی هم درشرایطی که حکومت بنی امیه درصدد جدا کردن قران ازاهل بیت است ومی خواهد اهل بیت وفرزندان رسول خدا که باطن قرآن هستند را درانزوا قراردهد وبا زمین زدن سفارش رسول خدا درمورد عدم جدایی قران واهل بیت (ع)

ازهمدیگر، این جدایی را بوجود بیاورد و از قرآن فقط پوسته ای بگذارد، فضه النوبیه (س) می آید و به زبان قرآن، با دیگران تکلم می‌کند.

درواقع تلاش برای پاسداری ازارزش‌های دینی، مبارزه و شهادت، مراقبت وحمایت، صبوری شیوه‌های مختلفی است که زنان عاشورایی متناسب زمان و مکان و شرایط انجام می‌دادند.

تربیت عاشورایی پشتوانه اندیشه عاشورایی

• به نظر شما اندیشه و فرهنگ زنان عاشورایی چگونه شکل گرفته تا آن‌ها بتوانند در زمان لزوم، نقش موثرتری را درزمان خود ایفا کنند؟

بطور حتم سیستم تربیتی خاصی وجود داشته. برای مثال حضرت زینب (س) به عنوان طلایه دار زنان عاشورایی، اوج تجلی رفتار و تربیت عاشورایی شان در واقعه عاشوراست؛ اما ایشان، در دامن بانوی مانند فاطمه‌زهرا(س)، تربیت شده‌، اگرچنین تربیتی نبود، آیا چنین عملکردی از حضرت زینب (س) درواقعه عاشورا و پس ازآن می توانست تجلی پیدا کند؟ مادر ایشان، بانویی است که در دفاع ازولایت، در شرایطی حضور اجتماعی را ضروری احساس می‌کنند و نه تنها درمسجد حاضرمی‌شود وبا حفظ همه شئونات دینی، به سخنرانی می‌پردازد و حتی، به درخانه تک تک اصحاب می‌رود، بلکه حتی جان خودش و فرزند ش را در راه دفاع ازولایت می‌دهد.

حضرت زینب هم،تربیت شده همین بانوست، در شرایطی حاضر می‌شود که امام (ع) خود را همراهی کند و در دفاع ازولایت، لباس اسارت به تن کند؛ اما، با سخنرانی خود

در مجالس عبیدالله و یزید، پیام رسان نهضت امام حسین (ع) می‌شود. اگر زندگی هر کدام از زنان عاشورایی را بررسی کنیم، می‌بینیم که تربیتی عاشورایی پشتوانه اندیشه آنان بوده است.

• آیا این اندیشه و فرهنگ زنان عاشورایی، با اندیشه فرهنگ زنان معاصر به ویژه در کشورما تطبیق دارد؟

بله مطابقت دارد، اگر زنان هشت سال دفاع مقدس یا زنانی که درپیروزی انقلاب اسلامی ایران نقش داشتند را ببینید. یا حتی زنانی که در عراق، سوریه، لبنان یا افغانستان، اکنون مادران و همسران مدافعان حرم و شهدای مدافع حرم بشمار می‌آیند یا زنانی که در مقاومت‌های اسلامی کشورهایی مانند لبنان، فلسطین، عراق، سوریه… را ببینید. یا مادران و همسران شهدای هسته‌ای و

شهدای فاجعه منا و خیلی موارد دیگر اگر ویژگی‌های این زنان با ویژگی‌های زنانی که نهضت امام حسین را یاری کردند را، بررسی کنید، خواهید دید این‌ها هم، از همان ویژگی‌ها برخوردارند.

شما در کربلا امدادگرانی را می‌بینید که ضمن مراقبت وحمایت از زنان و کودکان، به یاری زخمی‌ها و مجروحان می‎شتابند، درهشت سال دفاع مقدس هم چنین زنانی حضوردارند.

درپیروزی انقلاب و یا در دورانی که کشورمان درمعرض انواع توطئه‌ها توسط گروهک‌های داخلی و عوامل خارجی بود، نقش زنان را در مقابله با این توطئه‌ها و تلاش برای دفاع از حق می‌بیند که بسیاری از آنان حتی جان خود را در این راه گذاشتند و به شهادت رسیدند.

مانند شهیده ناهید فاتحی که، توسط گروهک ضد انقلاب کومله به شهادت رسید، و یا مادر شهیدان جنیدی، که هنگام خاکسپاری آنان، با صلابتی زینب گونه، سخنرانی می‌کند و می‌گوید:« اگر بازهم پسرداشتم درراه خدا به جبهه می فرستادم». امروز مادران و همسران شهدای مدافع حرم ومنا که با صیر و شکیبایی خود، در راه همان شهدا گام برمی‌دارند، از زمره همان زنان عاشورایی محسوب می‌شوند.

• بین اندیشه و فرهنگ زنان عاشورایی با اندیشه و فرهنگ زنان منتظر حکومت جهان موعود (ع)، چه ارتباطی می‌تواند وجود داشته باشد؟ آیا بین این دواندیشه، می‌تواند ارتباطی وجود داشته باشد؟

صد البته که ارتباط وجود دارد. فرهنگ عاشورایی، مقدمه اندیشه و فرهنگ انتظار است. یعنی یک زن منتظرحکومت جهانی موعود (ع)، در صورتی یک منتظر واقعی می‌تواند باشد که قبل از فرهنگ زلال عاشورا سیراب شده باشد.

وگرنه ممکن است در طی مسیر از جمله کسانی باشد که گمان می‌کنند، منتظر حضرت حجت(ع) هستند؛ چه بسا هنگام ظهور، در شناخت امام(ع) و شناخت حق از باطل راه را به خطا بروند. زنان منتظر حکومت جهانی امام مهدی(عج)باید از مسیر اندیشه و فرهنگ عاشورا بگذرند و توشه های نابی ازاین اندیشه عمیق و فرهنگ غنی بردارند تا در ان زمان از رویش‌ها باشند، نه از ریزش‌ها.

• چگونه می‌توانیم زنان و دختران مان را به فرهنگ و اندیشه عاشورایی نزدیک کنیم؟

هر کار فرهنگی نیازمند سیاستگذاری و برنامه ریزی دارد تا دراندیشه و فرهنگ مردم آن جامعه نهادینه شود.

باید برای شناخت و معرفت بیشتر فرهنگ و اندیشه زنان عاشورایی و سبک زندگی آنان، سیاسگذاری و برنامه ریزی و سرمایه گذاری شود تا موجب تغییر سبک زندگی به سوی تعالی و کمال و خدامحوری و نهادینه شدن آن درجامعه و بین مردم شود.

گزافه نیست که بخش بزرگی از ماندگاری اسلام مرهون گذشت نسل زنان عاشورایی ماست نسل هایی که ثابت کردند در راه خدا از چیزی دریغ نمی کنند.

در واقع زنان عاشورایی نسل پویای تاریخ هستند که در هر عصر و زمانی از آنان به بزرگی یاد می شود، چرا که اگر از خود گذشتگی این بانوان نبود بی شک خیلی از وقایع تاریخی به گونه ای دیگر رقم می خورد.پایان پیام/۱۱۰